Aποψίλωση των δασών: Οι 6 σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις και τι μπορούμε να κάνουμε

Γίνονται συνεχείς ενημερώσεις παγκοσμίως για τις τεράστιες προσπάθειες δενδροφύτευσης. Τι γίνεται, όμως, με την αποψίλωση των δασών; Τι συμβαίνει όταν χάσουμε ένα δέντρο και στη θέση του φυτέψουμε δύο; Όλη η νοοτροπία είναι λανθασμένη, με αποτέλεσμα να αποτελεί σημαντική απειλή για την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και των οικοσυστημάτων, δυστυχώς!

Από την Άντζελα Μολφέτα

Κι όμως! Η αποψίλωση των δασών είναι τόσο επιβλαβής! Γιατί παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια και τι μπορεί να γίνει για να αντιστρέψουμε την κατάσταση;

Πώς θα προφυλάξουμε το οικοσύστημα του πλανήτη μας και ποιες είναι οι πιο σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις από αυτές τις ενέργειες; Μια ενδελεχής έρευνα θα μας ενημερώσει με τον καλύτερο τρόπο.

Τι είναι η αποψίλωση των δασών;

Η αποψίλωση των δασών είναι η διαδικασία εκκαθάρισης δασικών εκτάσεων. Προτείνεται συχνά, για την ανάπτυξη της βιομηχανίας σε τομείς όπως  η γεωργία, οι μεταφορές ή η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων.

Η διευθύντρια δασών στο Παγκόσμιο Ταμείο Άγριας Ζωής (WWF), Annika Terrana αποκάλυψε πως με τον τρέχοντα ρυθμό αποψίλωσης των δασών, «χάνουμε δάση ισοδύναμα με το εμβαδόν περίπου 30 γηπέδων ποδοσφαίρου το λεπτό!».

Οι περισσότερες από αυτές τις ενέργειες λαμβάνουν χώρα σε 24 γνώριμες περιοχές, τις οποίες το WWF αποκαλεί «μέτωπα αποψίλωσης των δασών». Πρόκειται για δάση στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Λατινικής Αμερικής, της υποσαχάριας Αφρικής, της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Ωκεανίας.

Η αποψίλωση των δασών μπορεί να συμβεί σε πρωτογενή δάση (παλιά ανάπτυξη που ποτέ δεν έχει αλλοιωθεί σημαντικά), καθώς και σε δευτερεύοντα δάση (τα οποία έχουν εκκαθαριστεί προηγουμένως και αναπτύχθηκαν).

Ενώ και οι δύο τύποι δασών είναι απαραίτητοι για διατήρηση, για λόγους που θα αναφέρουμε στη συνέχεια, τα πρωτογενή δάση συνήθως, θεωρούνται τα πιο πολύτιμα, από οικολογικής άποψης.

Τι προκαλεί την αποψίλωση των δασών;

Οι οδηγοί της αποψίλωσης των δασών διαφέρουν, ανάλογα με το σημείο που πρόκειται να εκτελεστούν. Η Terrana εξηγεί ότι ενώ πολλά δάση στην περιοχή του Κονγκό κόβονται για τη δημιουργία δρόμων και σιδηροδρόμων, τα δάση στη Νοτιοανατολική Ασία καθαρίζονται σε μεγάλο βαθμό, ώστε να διευκολυνθεί η παραγωγή φοινικέλαιου, για παράδειγμα.

Πίσω από αυτά, όμως, υπάρχει και το προσωπικό κέρδος μια και οι ημεδαποί κόβοντας δέντρα μπορούν να εξασφαλίσουν ένα χρηματικό εισόδημα. Ας δούμε τι συμβαίνει στην περιοχή του Αμαζονίου: Η Liana Anderson, Ph.D., βιολόγος που μελετά τα ακραία κλίματα στην περιοχή, εξηγεί ότι τα ποσοστά αποψίλωσης των δασών στον Αμαζόνιο αυξήθηκαν δραματικά στις αρχές του αιώνα, καθώς όλο και περισσότεροι αγρότες έκοψαν δέντρα ώστε να αναπτυχθεί νέα βλάστηση, ως πηγή τροφής για τα βοοειδή τους, τα οποία και στη συνέχεια, πουλούσαν.

Μέχρι το 2005, υπήρχε μια σειρά πολιτικών προτάσεων για την προστασία του δάσους, οι οποίες μείωσαν με επιτυχία την αποψίλωση των δασών έως και 37%, ετησίως! Ωστόσο, η Anderson επισημαίνει πως τελικά, απέτυχαν να επιβάλλουν αυτούς του νόμους και συγκεκριμένα έχει πει: “Αποτύχαμε δραματικά!”.

Αυτές οι περιβαλλοντικές πολιτικές αποδυναμώνονταν σταθερά, καθώς προηγήθηκαν οι τεράστιες πυρκαγιές του 2019 στην περιοχή – οι περισσότερες από τις οποίες είχαν τεθεί σκόπιμα από αγρότες και υλοτόμους, για να καθαρίσουν τη γη για καλλιέργειες και άλλα εμπορεύματα!

Η Liana Anderson ομολογεί πως η αποψίλωση των δασών εξακολουθεί να αποτελεί τεράστια ανησυχία στον Αμαζόνιο, πράξη η οποία επιδεινώνεται και από άλλες πρακτικές, όπως η αρπαγή γης από ιδιωτικές εταιρείες που διεκδικούν την ιδιοκτησία δημόσιας γης για ανάπτυξη εταιρικών οφελών!

Παρ΄όλα αυτά, τα δασικά εδάφη είναι πολύ εύφορα, γεγονός που τα καθιστά πρωταρχικά σημεία για ανάπτυξη. Η εκκαθάρισή τους μπορεί να προμηνύει οικονομικό κέρδος βραχυπρόθεσμα, αλλά έχει επικίνδυνο μακροπρόθεσμο κόστος, οπωσδήποτε!

Αρνητικές επιπτώσεις της αποψίλωσης των δασών

Προφανώς, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για αυτό το τόσο σημαντικό ζήτημα. Για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, θα χρειαστεί να ξανασκεφτούμε ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο εκτιμούμε τη γη:

«Σε γενικές γραμμές», λέει η Terrana «ο τρόπος που παράγουμε και καταναλώνουμε παγκοσμίως, δεν είναι βιώσιμος σε μεγάλη κλίμακα».

Ακολουθεί μια μελέτη που αποκαλύπτει πως η αποψίλωση των δασών επηρεάζει αρνητικά τους ανθρώπους και τις κοινότητες σε όλο τον κόσμο, μέσα από 6 βασικά σημεία:

1. Βλάπτει τους ανθρώπους που βασίζονται στην ευφορία των δασών

Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εξαρτώνται από τα δάση για τα προς το ζην. Όπως διερευνά το WWF στη νέα του έκθεση “The Vitality of Forests”, η αποψίλωση των δασών μπορεί να βλάψει αυτή τη μερίδα ανθρώπων μειώνοντας την πρόσβασή τους σε τροφή, καταφύγιο, σκιά και φυτικά φάρμακα.

Οι αυτόχθονες πληθυσμοί, που διαβιώνουν μια αμοιβαία σχέση με το δάσος για εκατοντάδες χρόνια, πλήττονται περισσότερο, φυσικά. «Οι αυτόχθονες πληθυσμοί βρίσκονται κυριολεκτικά στην πρώτη γραμμή ορισμένων αρνητικών συνεπειών από την αποψίλωση των δασών και οπωσδήποτε, δεν είναι αυτοί που τη διαιωνίζουν», προσθέτει η Terrana.

2. Επηρεάζει την κλιματική αλλαγή

Τα δάση -ιδιαίτερα τα πρωτογενή δάση- αποτελούν ουσιαστικό εργαλείο για να μετριαστούν τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής. Καθώς τα δέντρα μεγαλώνουν, απορροφούν όλο και περισσότερο άνθρακα από την ατμόσφαιρα και τον αποθηκεύουν στους κορμούς και τα ριζικά τους συστήματα.

Μόλις κοπούν, αυτός ο άνθρακας απελευθερώνεται πίσω στην ατμόσφαιρα, στοιχείο που συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη! Για τον λόγο αυτό, ο ΟΗΕ έχει δηλώσει ότι «η διακοπή της αποψίλωσης των δασών και η αποκατάσταση των κατεστραμμένων δασών, μαζί με άλλες χερσαίες ενέργειες, θα μπορούσαν να προσφέρουν έως και το 30% της κλιματικής λύσης».

Και ο άνθρακας, όμως, δεν είναι το μόνο πράγμα που μπορούν να αφομοιώσουν τα δέντρα, καθώς μεγαλώνουν: Τα δάση βοηθούν στην απομάκρυνση διάφορων ρύπων, από τον αέρα και το νερό μας επίσης.

3. Απειλεί τη βιοποικιλότητα

Η αποψίλωση των δασών εκτοπίζει επίσης, μερικά από τα πιο εντυπωσιακά άγρια ζώα του πλανήτη μας. Σε ένα από τα πιο hot spot σημεία αποψίλωσης των δασών, στη Σουμάτρα για παράδειγμα, είναι «το τελευταίο μέρος στον κόσμο όπου ζουν ουρακοτάγκοι, τίγρεις και ελέφαντες σε μια ειρηνική συνύπαρξη», λέει η Terrana.

Η καταστροφή πρωταρχικών δασικών ενδιαιτημάτων, όπως στη Σουμάτρα απειλεί την επιβίωση αυτών των ειδών και πολλών άλλων, ακόμα. Και δεδομένου ότι τα πάντα στη φύση εξαρτώνται το ένα από το άλλο, ως μία αλυσίδα, η διατάραξη ενός είδους κατανοούμε πως θα επηρεάσει αρνητικά τα πάντα γύρω του, τελικά.

4. Αποκλείει τις βροχοπτώσεις και αλλάζει τα καιρικά μοτίβα

Η Anderson χαρακτηρίζει τον Αμαζόνιο έναν από τους πιο «πολύτιμους πόρους που έχουμε στη Βραζιλία»—όχι μόνο λόγω της ομορφιάς του, αλλά και λόγω της ικανότητάς του να ρυθμίζει τη θερμοκρασία και την υγρασία στην ατμόσφαιρα.

Το τροπικό δάσος προωθεί λοιπόν, τις βροχοπτώσεις σε όλη τη Νότια Αμερική. Η έρευνα δείχνει ότι η αποψίλωση των δασών (σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή), ενισχύει την ανάπτυξη ιστορικών ξηρασιών, όπως αυτή που έχει παρατηρηθεί στο Σάο Πάολο.

«Η άποψή μου είναι ότι η ποσότητα της αποψίλωσης των δασών που έχουμε μέχρι στιγμής, επηρεάζει ήδη τον υδρολογικό κύκλο», λέει η Liana Anderson.

5. Αυξάνει τον κίνδυνο πυρκαγιάς

Εάν τα δέντρα παρέχουν σκιά και νερό, είναι λογικό ότι η κοπή τους θα οδηγούσε σε ζεστές, ξηρές συνθήκες, τον κλιματικό τύπο που είναι ιδανικός για τις πυρκαγιές! Οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές είναι προφανώς επιβλαβείς για τις δασικές κοινότητες, ο κίνδυνος που αναπτύσσεται, όμως, εξαπλώνεται ακόμη περισσότερο.

«Έχει προταθεί ότι οι πυρκαγιές που σχετίζονται με την αποψίλωση των δασών στον Αμαζόνιο ευθύνονται για περισσότερους από 2.000 θανάτους στη Νότια Αμερική ετησίως», εξηγεί η Anderson, λόγω της αυξημένης έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση!

6. Καταστρέφει αγαπημένα τοπία – συχνά ανεπανόρθωτα

Ας σκεφθούμε την τελευταία φορά που επισκεφθήκαμε ένα φυσικό, παρθένο δάσος. Η μυρωδιά του φλοιού των ξύλων και της υγρής γης, η αίσθηση του δροσερού αέρα στο δέρμα μας, οι ήχοι του θόλου που θροΐζει από πάνω μας, πιθανότατα να μας έκαναν να νιώσουμε ήρεμους και αναζωογονημένους, σωστά;

Το να περνάμε χρόνο στο δάσος είναι μια απόλαυση για τις αισθήσεις και πιθανώς για το ανοσοποιητικό μας, που δεν μπορούμε να φανταστούμε πως θα χάσουμε για πάντα…

Και ενώ μπορούμε να φυτέψουμε νέα δέντρα, για να αποκτήσουν μερικές από τις ιδιότητες των εκατονταετών, θα χρειαστούν δεκαετίες – αν όχι αιώνες! –  για να εδραιωθούν αυτά τα δενδρύλλια! Αυτό συμβαίνει διότι, όταν καταστρέφουμε ένα δέντρο, καταστρέφουμε επίσης τα περίπλοκα υπόγεια δίκτυα μυκήτων που χρησιμοποιεί το δέντρο, για να στείλει πόρους πέρα δώθε στους γείτονές του.

Μαθαίνουμε περισσότερα για αυτά τα δίκτυα (με το παρατσούκλι, ο «ξύλινος ιστός») συνεχώς, και η συνεχιζόμενη έρευνα αποκαλύπτει πόσο συναρπαστικά και εύθραυστα είναι!

Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, με επικεφαλής τη Suzanne Simard, Ph.D., προτείνει μάλιστα, ότι τα γηραιότερα δέντρα του δικτύου αποκτούν μητρικές ιδιότητες με την πάροδο του χρόνου: Μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά σε νεαρά δέντρα που έχουν ανάγκη και προστατεύουν τους συγγενείς τους από απειλές. Αυτά είναι οι μητέρες όλων των δέντρων και αξίζει να τα προστατεύσουμε!

Τί μπορεί να γίνει;

Όπως αποδεικνύει το παράδειγμα του Αμαζονίου, η μείωση της αποψίλωσης των δασών θα απαιτήσει από τις κυβερνήσεις, τις εταιρείες και τις τοπικές κοινότητες να συναντηθούν και να συμφωνήσουν για δεσμευτικές αλλαγές πολιτικής.

Ωστόσο, σημειώνει η Terrana, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους άτομα όπως όλοι εμείς, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην αγοραστική και πολιτική μας δύναμη, ώστε να βοηθήσουμε στην προώθηση της διαδικασίας. Ακολουθούν μερικά:

• Αγοράζουμε λιγότερα και αγοράζουμε καλύτερα: Εμπορεύματα όπως το βόειο κρέας, η σόγια, το φοινικέλαιο και τα προϊόντα ξύλου προκαλούν την πλειονότητα της αποψίλωσης των δασών σε όλο τον κόσμο.

Ωστόσο, η Terrana σημειώνει ότι ακόμα κι αν η ζήτηση για αυτά τα πράγματα εξαφανιζόταν εν μία νυκτί, κάτι άλλο θα έπαιρνε γρήγορα τη θέση τους. Αυτό σημαίνει ότι είναι σημαντικό να είμαστε συνειδητοποιημένοι καταναλωτές με κάθε αγορά που κάνουμε, θέτοντας στον εαυτό μας το ερώτημα από πού προέρχονται όλα τα προϊόντα, πώς κατασκευάστηκαν και αν τα χρειαζόμαστε πραγματικά.

• Αγορά προϊόντων ξύλου με πιστοποίηση FSC: Η συγκεκριμένη πιστοποίηση Forest Stewardship Council (FSC) είναι επί του παρόντος το κορυφαίο σύστημα πιστοποίησης δασών και επαληθεύει ότι ένα προϊόν ξύλου δεν συνέβαλε στην αποψίλωση των δασών ή στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μπορούμε να βρούμε το λογότυπο FSC (είναι το περίγραμμα ενός μικρού δέντρου που γίνεται σημάδι επιλογής) σε οτιδήποτε, από κιθάρες μέχρι σημειωματάρια. Η Terrana συνιστά να αγοράσουμε προϊόντα με πιστοποίηση FSC όταν μπορούμε, αλλά και να ρωτήσουμε τις εταιρείες που δεν έχουν το λογότυπο εάν σκέφτονταν να πιστοποιηθούν. Με αυτόν τον τρόπο στέλνουμε μήνυμα στις εταιρείες, πως η προστασία των δασών είναι σημαντική για εμάς, τους καταναλωτές!

• Εάν αγοράσουμε φοινικέλαιο, ας είναι με πιστοποίηση RSPO: Η πιστοποίηση Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), προσδιορίζει το βιώσιμο φοινικέλαιο, που δεν συνέβαλε στην αποψίλωση των δασών.

Η Terrana σημειώνει ότι αυτό το λογότυπο δεν είναι τόσο διαδεδομένο όσο της FSC, αλλά μπορούμε ακόμα να το βρούμε σε μια σειρά από τρόφιμα και προϊόντα προσωπικής φροντίδας, που παρασκευάζονται με βάση το φοινικέλαιο.

• Ας ασχοληθούμε με την αποκατάσταση: Είναι πολύ πιθανόν να έχουμε ακούσει για επιχειρήσεις και κυβερνήσεις που χρηματοδοτούν δενδροφυτεύσεις, ώστε να αντισταθμίσουν τις εκπομπές άνθρακα.

Αν και η φύτευση δέντρων σίγουρα δεν είναι κάτι κακό (εκτός αν γίνεται λανθασμένα), μπορεί να απομακρύνει την ισορροπία σε ανέπαφα δάση. Εάν μια επωνυμία χρηματοδοτεί δενδροφυτεύσεις μετά την καλλιέργεια προϊόντων σε αποψιλωμένη γη, αυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σχολικού βιβλίου για το greenwashing.

Είναι σημαντικό να υπολογίσουμε πως καθώς αναζητάμε εταιρείες και πολιτικές για υποστήριξη, εκτός από τη δημιουργία νέων δασών, πρέπει πραγματικά να διατηρήσουμε αυτά που ήδη έχουμε!

• Εξακολουθώντας την ενημέρωση γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, υποστηρίζοντας τις απόψεις μας και μοιράζοντάς τις με τους συνανθρώπους μας είναι το επόμενο βήμα.
• Για συνεχή ενημέρωση, οι πλατφόρμες όπως το Mongabay και το Global Forest Watch, η δυνατότητα έστω και μικρών δωρεών σε ομάδες που προστατεύουν τα δάση, όπως το Amazon Watch και η αδιάκοπη συζήτησή μας για αυτό μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα εδραιώσουν τις απόψεις μας στην κοινότητά μας, τουλάχιστον!

Συμπέρασμα

Χάνουμε πάρα πολύ πολύτιμη δασική γη από την αποψίλωση των δασών, κάθε μέρα. Αυτό αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα του περιβάλλοντος, χωρίς εύκολη λύση, αλλά όλοι μπορούμε να συνεισφέρουμε και να παίξουμε ρόλο στην επιβράδυνσή του.

Με έξυπνες αγορές, υποστηρίζοντας ομάδες που κάνουν καλή δουλειά και συνεχίζοντας να μαθαίνουμε και να μιλάμε για το θέμα όσο μπορούμε περισσότερο, θα ευαισθητοποιήσουμε και τους πλέον αδιάφορους, δεν νομίζετε;