Η κλιματική αλλαγή για πρώτη φορά «έγινε viral» ακριβώς πριν από 70 χρόνια

Έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ σε πολλά πράγματα. Στις φωτογραφίες των πυρκαγιών και των αποτεφρωμένων ζώων, στα στρώματα πάγου που λιώνουν στον ωκεανό, στις υποσχέσεις των παγκόσμιων ηγετών ότι θα λάβουν υπόψη τους την προειδοποίηση της «τελευταίας ευκαιρίας» των επιστημόνων. Κι όμως, κλείνουν πλέον 70 χρόνια όταν οι επιστημονικές διαπιστώσεις για τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα «ταξίδεψαν» σε όλον τον κόσμο μέσω των δημοσιογράφων.

Γράφει ο Marc Hudson,
επισκέπτης καθηγητής Πολιτικών Επιστημών,
Πανεπιστήμιο Sussex

Είναι δύσκολο για οποιονδήποτε κάτω των 40 ετών να θυμηθεί μια εποχή που η συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα, είτε ήταν «το φαινόμενο του θερμοκηπίου», είτε «υπερθέρμανση του πλανήτη» ή «κλιματική αλλαγή» ή τώρα «κλιματική κρίση», δεν ήταν στις ειδήσεις.

Το μακρύ καυτό καλοκαίρι του 1988 – πριν από 35 χρόνια – θεωρείται ως η στιγμή που οι παγκόσμιοι ηγέτες άρχισαν να ασχολούνται με το θέμα

Ο υποψήφιος πρόεδρος (και σύντομα πρόεδρος τότε) Τζορτζ Μπους είχε πει, ότι θα χρησιμοποιούσε το «φαινόμενο του Λευκού Οίκου» για να διορθώσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου (δεν το έκανε). Η πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Μάργκαρετ Θάτσερ προειδοποίησε για ένα τεράστιο πείραμα που διεξάγεται «με το ίδιο το σύστημα αυτού του πλανήτη».

Τριάντα πέντε χρόνια. Αλλά στην πραγματικότητα ήταν 35 χρόνια πριν από αυτό – κλείνουν ακριβώς 70 χρόνια αυτόν τον μήνα – που ο κίνδυνος συσσώρευσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ταξίδεψε για πρώτη φορά σε όλο τον κόσμο.

Το ότι το διοξείδιο του άνθρακα παγιδεύει θερμότητα ήταν αδιαμφισβήτητο. Ο Ιρλανδός επιστήμονας John Tyndall (πιθανώς βασιζόμενος στο έργο μιας Αμερικανίδας, της Eunice Foote) το είχε επισημάνει ήδη από τα μέσα του 1800.

Το 1895, ο Σουηδός νομπελίστας Svante Arrhenius είχε προτείνει ότι – για εκατοντάδες χρόνια – η συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνεται όταν οι άνθρωποι καίνε πετρέλαιο, άνθρακα και αέριο μπορεί να παγιδεύσει τόση θερμότητα που να λιώνει την τούνδρα και να κάνει τους παγωμένους χειμώνες ένα μακρύ παρελθόν.

Το έργο του αμφισβητήθηκε, αλλά η ιδέα εμφανιζόταν περιστασιακά σε δημοφιλή περιοδικά. Το 1938 ο Άγγλος ατμομηχανικός Guy Callendar πρότεινε στη Βασιλική Μετεωρολογική Εταιρεία στο Λονδίνο ότι η υπερθέρμανση ήταν σε εξέλιξη.

Αλλά στις αρχές Μαΐου του 1953, σε μια συνάντηση της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης, ο Καναδός φυσικός Gilbert Plass – που αλληλογραφούσε με τον Callendar – είπε στους συγκεντρωμένους επιστήμονες ότι υπήρχε πρόβλημα.

Ο Gilbert Plas δήλωσε: «Η μεγάλη αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας κατά τον παρόντα αιώνα αποβάλλει τόσο πολύ διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που η μέση θερμοκρασία αυξάνεται με ρυθμό 1,5 βαθμούς ανά αιώνα».

Αυτή η πρόταση ήταν που δημοσιεύτηκε τότε πρώτα από το Associated Press και στη συνέχεια δημοσιεύτηκε σε εφημερίδες σε όλο τον κόσμο (ακόμη και στη μακρινή Αυστραλία, από  τη Sydney Morning Herald). Η προειδοποίηση του Plass εμφανίστηκε επίσης στο Newsweek στις 18 Μαΐου και στο Time στις 25 Μαΐου του 1953.

Το γεγονός ότι ο πλανήτης θερμαινόταν ήταν ήδη αδιαμφισβήτητο μεταξύ των επιστημόνων

Αλλά η εμφατική σύνδεση με το διοξείδιο του άνθρακα που έκανε ο Plass, σε αντίθεση με τις ανταγωνιστικές θεωρίες, όπως οι τροχιακές ταλαντεύσεις ή η δραστηριότητα των ηλιακών κηλίδων, ήταν αξιοσημείωτη.

Ο Plass είχε αρχίσει να ενδιαφέρεται για το ζήτημα της συσσώρευσης διοξειδίου του άνθρακα ενώ εργαζόταν για την Ford Motor Company. Εξέτασε πώς λειτουργεί πραγματικά το διοξείδιο του άνθρακα στον πραγματικό κόσμο, όχι μόνο στο επίπεδο της θάλασσας (χωρίς να γίνεται πολύ τεχνικός.

Πολλοί επιστήμονες είχαν απορρίψει την προηγούμενη εργασία του Arrhenius με βάση την ψευδή πεποίθηση ότι το διοξείδιο του άνθρακα λειτουργούσε το ίδιο εκεί όπως στη στρατόσφαιρα.

Ο Plass συνέχισε να εργάζεται πάνω στο θέμα, με τεχνικές και δημοφιλείς εκδόσεις κατά την υπόλοιπη δεκαετία του 1950. Το 1956, είχε ένα ακαδημαϊκό άρθρο για τη «θεωρία του διοξειδίου του άνθρακα της κλιματικής αλλαγής» που δημοσιεύτηκε στο σουηδικό επιστημονικό περιοδικό Tellus, καθώς και ένα δημοφιλές άρθρο στο American Scientist. Και ήταν παρών στις πρώτες μεγάλες συναντήσεις για τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα.

Στις εφημερίδες

Εν τω μεταξύ, η θεωρία του διοξειδίου του άνθρακα άρχισε να καλύπτεται περισσότερο από τους επιστημονικούς δημοσιογράφους. Ο Τζορτζ Γουέντ, για παράδειγμα, έγραψε τα ευρήματα στην τότε γνωστή εφημερίδα UNESCO Courier, και αυτό αναδημοσιεύτηκε στους Irish Times το 1954, την ίδια χρονιά που οι Βρετανοί δημοσιογράφοι άρχισαν να κάνουν ανάλογες αναφορές.

Το 1957 το ανέφερε το νέο τότε περιοδικό New Scientist. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όποιος διάβαζε μια εφημερίδα θα μπορούσε να έχει επίγνωση της βασικής ιδέας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια των δεκαετιών του ’50 και του ’60 επιστήμονες των ΗΠΑ, της Σουηδίας, της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης εξέταζαν το θέμα. Το 1965 ο Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον αναφέρθηκε για τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα σε μια ομιλία του στο Κογκρέσο.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 άρχισε η διεθνής συνεργασία, αν και υπήρχε ακόμη επιφυλακτικότητα

Για παράδειγμα, τον Απρίλιο του 1969 ο Αμερικανός επιστήμονας Τσαρλς Κίλινγκ, ο οποίος μετρούσε τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σε ένα παρατηρητήριο της Χαβάης, αποκάλυψε ότι του ζητήθηκε να αλλάξει τον τίτλο μιας διάλεξης από: «Αν το διοξείδιο του άνθρακα από τα ορυκτά καύσιμα αλλάζει τον άνθρωπο και το περιβάλλον, τι θα κάνουμε για αυτό;» στο «Το διοξείδιο του άνθρακα από τα ορυκτά καύσιμα αλλάζει το περιβάλλον του ανθρώπου;»

Όταν η προειδοποίηση του Plass γίνει… 100 ετών, οι συγκεντρώσεις θα είναι πολύ υψηλότερες. Υπάρχει μια πολύ καλή πιθανότητα να έχουμε υπερβεί το επίπεδο θέρμανσης των 2°C που θεωρείτο «ασφαλές».

Για τους ιστορικούς του κλίματος όπως εγώ, η δεκαετία του 1970 είναι μια συναρπαστική περίοδος έντονων μετρήσεων, μοντελοποίησης, παρατήρησης και σκέψης που, μέχρι το τέλος της δεκαετίας, δημιούργησε μια συναίνεση ότι υπήρχε σοβαρό πρόβλημα μπροστά.

Ουσιαστικά, ο Plass το είχε ξεκαθερίσει. Όταν μίλησε ο Plass, η ατμοσφαιρική συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα ήταν περίπου 310 μέρη ανά εκατομμύριο. Σήμερα, είναι 423 περίπου. Κάθε χρόνο, καθώς καίμε περισσότερο πετρέλαιο, άνθρακα και φυσικό αέριο, η συγκέντρωση μεγαλώνει και περισσότερη θερμότητα παγιδεύεται.