Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση: Αναζητώντας τις ρίζες της!

Στολισμένα δέντρα, λαμπιόνια, μπάλες, στεφάνια, αστέρια, γιρλάντες και χιλιάδες στολίδια σηματοδοτούν την έναρξη της εορταστικής περιόδου! Δεν είναι τυχαίο που πολλοί από εμάς στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο από τις αρχές Νοεμβρίου, για να χορτάσουμε τη μαγεία των ημερών και να απολαύσουμε με εορταστική διάθεση κάθε νέα ημέρα, γεμάτες με ανείπωτη χαρά! Αλήθεια, πώς και πότε ξεκίνησαν όλα αυτά;

Της Anne Lawrence–Mathers,
Καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Reading,
Μεγάλη Βρετανία

Επιμέλεια: Άντζελα Μολφέτα

Αναδρομή ανά τους αιώνες

Η διάθεση να δώσουμε στις μουντές ημέρες του χειμώνα λίγη λάμψη και φως, φαίνεται πως ξεκινά παλαιότερα από ότι τα ίδια τα Χριστούγεννα! Ιστορικές πηγές αναφέρουν πως οι πρώτες διακοσμήσεις συναντώνται στις αρχαίες περιγραφές της ρωμαϊκής γιορτής των Saturnalia, η οποία μας γυρνά πίσω στον 5ο αιώνα π.Χ.!

Συγγράμματα αναφέρουν πως γύρω στο 900 μ.Χ., ένας χριστιανός επίσκοπος στη σημερινή Τουρκία ανέφερε με απογοήτευση πως τα μέλη της εκκλησίας του έπιναν, γιόρταζαν, χόρευαν και «στεφάνωναν» τις πόρτες τους,  με διακοσμήσεις ειδωλολατρικού τρόπου αυτήν τη χρονική στιγμή του έτους.

Τον 6ο αι., ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας θέλησε να ακολουθήσει μια διαφορετική γραμμή. Μέσα από καταγραφές ενός Άγγλου μοναχού, του Σεβάσμιου Bede, αναφέρεται πως οι Άγγλοι ειδωλολάτρες γιόρταζαν την αρχή του έτους τους στο χειμερινό ηλιοστάσιο, δίνοντας την ονομασία «η νύχτα των μητέρων».

Ο Πάπας Γρηγόριος θεώρησε πως αυτές οι γιορτές είναι σκόπιμο να επανεφευρεθούν και όχι να απαγορευτούν. Έτσι, η διακόσμηση από πράσινα κλαδιά και φυσικά στολίδια επικεντρώθηκε σε εκκλησίες, χρησιμοποιώντας φυτά που έχουν διατηρήσει τη γιορτινή σημασία τους μέχρι σήμερα.

Φυσικά, η φύση παίζει πάντα ρόλο!

Σε χώρες λοιπόν, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, που τα περισσότερα δέντρα είναι γυμνά, και το πράσινο στο μέσον του χειμώνα είναι κάπως περιορισμένο, τα διαθέσιμα φύλλα είναι οι πρίνοι, οι κισσοί και τα γκι, τα οποία και αποτελούν τις πρώτες επιλογές στη διακόσμηση.

Αξίζει να σημειώσουμε πως τα γκι χρησιμοποιούνταν ευρέως από τους ιερείς των Κελτών, ενώ οι πρίνοι και οι κισσοί αναφέρονται σε εορταστικά αγγλικά τραγούδια τουλάχιστον, από τον 15ο αιώνα! Ο Βασιλιάς Ερρίκος VIII μάλιστα, συνέθεσε ένα τραγούδι που εξυμνεί τον πρίνο και τον κισσό, ως όμορφα χειμερινά φυτά.

Η διακόσμηση με πράσινα φυλλώματα και γκι αποτελούν τις πρώτες επιλογές. Ενώ τα κεριά ήταν δείγμα πλούτου και ευρωστίας.

Από τις εκκλησίες… στα σπίτια

Η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση του σπιτιού φαίνεται να εδραιώνεται λίγο αργότερα, τον 16ο αιώνα, ενώ αποτελεί γυναικεία υπόθεση. Ο Άγγλος ποιητής και αγρότης Thomas Tusser αναφέρει σε ένα τραγούδι του, το 1558: «Get ivy and hull [holly] woman, deck up thine house».

Τα κλαδιά και οι πρασινάδες θεωρούνταν φθηνά και ίσως, για αυτόν το λόγο δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές στις διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων στη μεσαιωνική Ευρώπη.

Τα αριστοκρατικά σπίτια της εποχής προτιμούσαν να αναδείξουν τον πλούτο τους διαμέσου ακριβών ταπετσαριών, κοσμημάτων και χρυσοποίκιλτων σερβίτσιων.

Η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση ήταν γυναικείο θέμα και μάλιστα, αν δεν ήταν ωραία και πλούσια σήμαινε ότι η νοικοκυρά δεν ήταν καλή!

Η χρήση και η διακόσμηση των κεριών αποτελούσε επίσης, δείγμα ευρωστίας ενώ είχε και θρησκευτική σημασία. Παρ’ όλα αυτά, οι περιγραφές για τους εορτασμούς των Χριστουγέννων τον 17ο αιώνα επικεντρώνονται στη διακόσμηση του ατόμου και όχι του σπιτιού. Υπάρχουν αλλεπάλληλες αναφορές σε ιδιαίτερα κοστούμια, μάσκες, ενδύματα αντιστροφής ρόλων ή και ζωγραφικής στο πρόσωπο.

Όταν τα Χριστούγεννα έγιναν αντικείμενο αντιπαραθέσεων…

Τον 18ο αιώνα, οι χριστουγεννιάτικες γιορτές έγιναν θέμα έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ μεταρρυθμιστών και παραδοσιακών, με τους μεταρρυθμιστές να θεωρούν πως πρόκειται για ειδωλολατρικά κατάλοιπα και να επιτίθενται έντονα.

Η Βιομηχανική Επανάσταση έφθασε πιο κοντά στην καταστροφή των Χριστουγέννων, από ό,τι είχαν καταφέρει οι πουριτανοί, καταργώντας τις παραδοσιακές αργίες στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι κοινωνικοί μεταρρυθμιστές, όμως, απάντησαν άμεσα αναβιώνοντας τις παραδόσεις.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση εξακολουθούσε να αποτελεί γυναικεία υπόθεση. Μάλιστα, το βρετανικό περιοδικό «The Lady», το 1896 υποστήριξε πως εάν οι εν λόγω διακοσμήσεις ήταν «πενιχρές», αυτό αποτελούσε ντροπή για την οικογένειά της νοικοκυράς!

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο, τα φωτάκια και τα δώρα… είναι γερμανική υπόθεση!

Μια σχετικά νέα συνήθεια στη Βρετανία και στις ΗΠΑ για την εποχή του 19ου αιώνα, όμως, ήταν η αυξανόμενη δημοτικότητα ενός γερμανικού εθίμου, με τη διακόσμηση του χριστουγεννιάτικού δέντρου! Συνήθεια που έχει καταγραφεί για πρώτη φορά στην περιοχή της Ρηνανίας ήδη από τον 16ο αιώνα.

Το έθιμο με το στόλισμα του δέντρου, τα κεριά και τα φωτάκια αλλά τα γυάλινα στολίδια και τα αστέρια είναι όλα γερμανικής έμπνευσης.

Η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση της εποχής αποτελείτο κυρίως από κεριά και μικρά δώρα, τα οποία ήταν συνήθως, σπιτικά φαγητά και γλυκά. Μέχρι το 1896, το δέντρο διακοσμείτο από τυπωμένες χριστουγεννιάτικες κάρτες που απεικόνιζαν πρίνους, γκι, εποχιακά φαγητά και καμπάνες.

Σταδιακά προστέθηκαν κοκκινολαίμηδες και φυσικά, ο Άγιος Βασίλης! Μια ακόμα καινοτομία βέβαια, ήταν η διάδοση του ηλεκτρικού φωτισμού στη δεκαετία του 1890, όπου πιθανώς αποτέλεσε έμπνευση για την εφεύρεση των φωτισμένων λαμπιονιών στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, κοινώς φωτάκια!

Φθάνοντας στο σήμερα

Η Βιομηχανική Επανάσταση όχι μόνο απέτυχε λοιπόν, να καταστρέψει τα Χριστούγεννα, αλλά αντίθετα ενστερνίστηκε την ιδέα και τελικά, την επέκτεινε.

Τα παιχνίδια, τα δώρα και τα μέσα διακόσμησης προχώρησαν σε μαζικές παραγωγές μετατρέποντας τα Χριστούγεννα στην πιο όμορφη γιορτή του χρόνου!

Όλα τα νοικοκυριά, ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση, μπορούν να διακοσμήσουν το σπίτι τους, ενώ αυτό είναι εφικτό ακόμα και σε μεγαλουπόλεις, όπου το πράσινο φύλλωμα των δέντρων αποτελεί μια σπάνια εικόνα.

Σε αυτήν την εξέλιξη σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο Αμερικανός επιχειρηματίας F.W.Woolworth, ο οποίος εισήγαγε μεγάλες ποσότητες γυάλινων στολιδιών και αστεριών που παράγονταν αρχικά, από οικογενειακά εργαστήρια στη Γερμανία και κατέκλυσαν τα σπίτια των Αμερικανών.

Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν ευφάνταστες χάρτινες γιρλάντες, διακοσμητικές χριστουγεννιάτικες κάλτσες, καθώς και ζωγραφισμένα παιχνίδια από κασσίτερο.

Σήμερα, η ποικιλία διακοσμητικών χριστουγεννιάτικων ειδών είναι τεράστια και για όλα τα βαλάντια και τα γούστα.

Μια ακόμη ιδέα, όμως, που ξεκίνησε από τη Γερμανία είναι και η «βροχή», δηλαδή οι πολύ λεπτές λωρίδες σε γυαλιστερές, μεταλλικές αποχρώσεις οι οποίες αρχικά φτιάχνονταν από ασήμι, στη συνέχεια, από φθηνότερα μέταλλα και κατόπιν, από πλαστικές ίνες.

Σήμερα, φυσικά, το πλαστικό δεν θεωρείται ιδανικό υλικό, ενώ όλο και συχνότερα, κάνουν την εμφάνισή τους χριστουγεννιάτικα διακοσμητικά από οργανικά υλικά.

Το μέλλον θα δείξει την εξέλιξη των υλικών και των στοιχείων της διακόσμησης. Αυτό που θεωρείται βέβαιο, όμως, είναι πως από ιστορική άποψη τουλάχιστον, η διακόσμηση των Χριστουγέννων αποτελεί από μόνη της παράδοση!

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!