Οι επιπτώσεις της οικονομικής ανισότητας μπορεί να αποβούν θανάσιμες

Ας ξεκινήσουμε με μία μάλλον κοινή παραδοχή: Ο καπιταλισμός έχει την ικανότητα να οξύνει τις ανισότητες ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Και οι μόνοι που μπορούν να βάλουν ένα φρένο στην κατάσταση αυτή είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι, εάν αποφασίσουν να διαμαρτυρηθούν. Οι επιπτώσεις ενός συστήματος που τρέφει μετ΄επιτάσεως την οικονομική ανισότητα είναι πολλές και μεγάλες. Τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Ο καπιταλισμός, όπως δείχνουν τα στοιχεία κατά τον 21ό αιώνα έχει διευρύνει ακόμη πιο εμφατικά τις οικονομικές ανισότητες και έχει αυξήσει τον πλούτο σε ολοένα και λιγότερους ανθρώπους. Κι αν κάποιες περιόδους στην ιστορία, αυτή η τάση έχει περιοριστεί είναι γιατί επαναστάτησαν και αντιτάχθηκαν σθεναρά μαζικά οι λαοί.

Όπως συνέβη για παράδειγμα στη Δυτική Ευρώπη με τη Σοσιαλδημοκρατία και στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1930 με τη Μεγάλη Ύφεση, που έφερε την τη Νέα Συμφωνία (New Deal).

Μέχρι τώρα οι παύσεις και οι ανατροπές της οικονομικής ανισότητας έχουν αποδειχθεί παροδικές. Το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα παρατηρούμε μια νεοφιλελεύθερη αντίδραση που πήγε πίσω τόσο την κοινωνική δημοκρατία όσο και τη Νέα Συμφωνία. Γιατί μία ακόμη κοινή παραδοχή είναι πως ο καπιταλισμός πάντα καταφέρνει να συνεχίσει την πορεία του προς ακόμα μεγαλύτερες ανισότητες.

Οι συνέπειες αυτών των ανισοτήτων είναι τρομερές

Όπως για παράδειγμα αυτές που βιώνουμε τα τελευταία 2 χρόνια με την πανδημία. 

Παγκόσμια αλλά πολύ ξεκάθαρα, η μεσαία τάξη και οι φτωχοί στις ΗΠΑ χτυπήθηκαν πολύ πιο σημαντικά από τις εύπορες τάξεις και τους πλούσιους.

Οι πλούσιοι απολαμβάνουν ένα καλύτερο σύστημα υγείας αλλά και καλύτερη διατροφή προκειμένου να θωρακίσουν τον οργανισμό τους, έχουν την άνεση να μένουν μακριά από την πόλη αν έχουν εξοχικό, και πολλά άλλα.

Πολλοί άποροι άνθρωποι είναι άστεγοι, ενώ όσοι έχουν χαμηλό εισόδημα πολλές φορές μένουν σε μικρά σπίτια χωρίς να μπορούν να τηρούν τις απαραίτητες αποστάσεις και δουλεύουν σε κακές συνθήκες. Αυτή η εντολή «μείνετε στο σπίτι» είναι εξωφρενικά παράλογη  για αυτούς.

Επιπλέον, οι φτωχοί πολίτες νοσηλεύονται σε νοσοκομεία με ελλείψεις, ή και καθόλου, ως εκ τούτου πεθαίνουν δυσανάλογα περισσότερο, ανεβάζοντας τα ποσοστά θνησιμότητας. Το ίδιο παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ και στις φυλακές.

Ο πανδημικός καπιταλισμός διανέμει τον θάνατο άνισα, όπως και τον πλούτο.

Η πανδημία έφερε και μικρότερες αμοιβές

Επίσης, η κοινωνική απόσταση έφερε αλλαγές στον εργασιακό τομέα, αφού κατά την πανδημία αυξήθηκαν τα ποσοστά ανεργίας, χτυπώντας κυρίως τους χαμηλόμισθους.

Είναι σπάνιο φαινόμενο άλλωστε για υψηλόμισθα στελέχη να χάνουν τη θέση τους. Αλλά ακόμα κι αν τη χάσουν είναι πιο εύκολο να βρουν άλλη δουλειά. Το αποτέλεσμα είναι ότι το χάσμα μεταξύ χαμηλών και υψηλότερων μισθών  να μεγαλώνει συνεχώς, καταλήγοντας σε ακόμη ή και καθόλου εισόδημα για τους πολλούς.

Η ανεργία για τους εργοδότες αποτελεί μια ευκαιρία να προσφέρουν χαμηλότερους μισθούς λόγω μεγάλης ζήτησης.

Πανδημικός καπιταλισμός και Τράπεζες

Από την άλλη, ο πανδημικός καπιταλισμός έχει προκαλέσει μια τεράστια αύξηση στην παραγωγή χρήματος των Τραπεζών. Αυτό το χρήμα γίνεται η κινητήριος δύναμη για την άνοδο των μετοχών στα Χρηματιστήρια, κάτι που βοηθάει τους πλούσιους που έχουν στα χέρια τους αυτές τις μετοχές να πλουτίσουν ακόμα περισσότερο. Η επίπτωση της ανόδου των μετοχών και της μαζικής ανεργίας συμβάλει στην επιδείνωση της ανισότητας.

Η άνιση κατανομή πλούτου προκαλεί και άνισα πολιτικά αποτελέσματα

Όταν μια μικρή μειοψηφία απολαμβάνει τον συγκεντρωμένο της πλούτο μέσα σε μια κοινωνία δεσμευμένη σε καθολική ψηφοφορία, οι πλούσιοι γρήγορα αντιλαμβάνονται την ευαλωτότητά τους.

Οι καπιταλιστές ξοδεύουν μέρος της περιουσίας τους για να διατηρήσουν και να αυξήσουν τον πλούτο τους, μέσω της πολιτικής διαφθοράς.

Η μη-εύπορη πλειοψηφία μπορεί να χρησιμοποιήσει την καθολική ψηφοφορία για να επικρατήσει πολιτικά. Η πολιτική δύναμη της πλειοψηφίας θα μπορούσε έτσι να αναιρέσει τα αποτελέσματα της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της άνισης κατανομής πλούτου.

Οι πλούσιοι διαφθείρουν πολιτικούς με τα χρήματά τους για να αποτρέψουν ακριβώς αυτό. Οι καπιταλιστές ξοδεύουν μέρος της περιουσίας τους για να διατηρήσουν και να αυξήσουν τον πλούτο τους.

Για παράδειγμα, οι πλούσιοι και εκείνοι που θέλουν να ενωθούν μαζί τους στις ΗΠΑ κυριαρχούν τόσο στο Ρεπουμπλικανικό όσο και στο Δημοκρατικό κόμμα. Οι πλούσιοι παρέχουν τις περισσότερες από τις δωρεές που συντηρούν υποψηφίους και κόμματα, τη χρηματοδότηση για στρατούς από λομπίστες που «συμβουλεύουν» τους νομοθέτες, τις δωροδοκίες και πολλές δημόσιες εκστρατείες προσανατολισμένες στα θέματα που τους απασχολούν.

Οι νόμοι και οι κανονισμοί που απορρέουν από την Ουάσιγκτον και άλλες Πολιτείες στις ΗΠΑ αντανακλούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πλουσίων πολύ περισσότερο από αυτές των υπολοίπων από εμάς.

Πώς η κατανομή φόρων επιτείνει την ανισότητα

Η περίεργη δομή των φόρων ιδιοκτησίας στις ΗΠΑ (αλλά και σε πολλές άλλες χώρες) προσφέρει ένα παράδειγμα. Στις ΗΠΑ, η περιουσία χωρίζεται σε δύο είδη: την υλική και την άυλη. Η υλική περιουσία περιλαμβάνει γη, κτίρια, αποθέματα επιχειρήσεων, αυτοκίνητα κ.λπ.

Η άυλη ιδιοκτησία είναι κυρίως μετοχές και ομόλογα. Οι πλούσιοι κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους με τη μορφή άυλης περιουσίας. Είναι λοιπόν αξιοσημείωτο ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόνο τα υλικά αγαθά υπόκεινται σε φόρο ακίνητης περιουσίας. Τα άυλα ακίνητα δεν υπόκεινται σε φόρο.

Τα είδη περιουσίας (ενσώματες) που έχουν πολλοί άνθρωποι φορολογούνται, αλλά τα είδη περιουσίας (άυλα) που ανήκουν κυρίως στην πλουσιότερη μειοψηφία δεν φορολογούνται.

Εάν έχετε ένα σπίτι που νοικιάζεται, πληρώνετε φόρο ακίνητης περιουσίας. Πληρώνετε επίσης φόρο εισοδήματος για τα ενοίκια που λαμβάνετε. Επομένως, φορολογείστε δύο φορές: μία για την αξία του ακινήτου που κατέχετε και μία για το εισόδημα που αποκτάτε από αυτό το ακίνητο.

Αυτό το σύστημα φορολογίας ακινήτων είναι εξαιρετικό για όσους είναι αρκετά πλούσιοι ώστε να αγοράζουν σημαντικά ποσά μετοχών. Οι πλούσιοι χρησιμοποιούσαν τον πλούτο τους για να γράψουν τους φορολογικούς νόμους με αυτόν τον τρόπο.

Οι υπόλοιποι πληρώνουμε περισσότερους φόρους γιατί οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερους.

Επειδή οι πλούσιοι εξοικονομούν χρήματα -αφού η άυλη περιουσία τους δεν φορολογείται- έχουν ακόμη μεγαλύτερο περιθώριο να εξαγοράσουν τους πολιτικούς που τους εξασφαλίζουν ένα τέτοιο φορολογικό σύστημα. Και αυτό το φορολογικό σύστημα επιδεινώνει την ανισότητα πλούτου και εισοδήματος.

Η άνιση κατανομή πλούτου τρέφει την ανισότητα στη μόρφωση

Για παράδειγμα, ο στόχος ενός ενιαίου δημοκρατικού δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης πάντα έβρισκε εμπόδιο την οικονομική ανισότητα. Και δυστυχώς είναι αλήθεια πως όσο καλύτερο είναι ένα σχολείο, τόσο περισσότερο κοστίζει.

Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές που είναι ειδικοί για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι πολλές φορές απλησίαστοι για χαμηλόμισθες οικογένειες, ενώ τα παιδιά των εύπορων οικογενειών έχουν πρόσβαση σε βιβλία, καθαρές αίθουσες, εκδρομές, επιπλέον μαθήματα τέχνης και οτιδήποτε άλλο βοηθάει στη δημιουργία ισχυρών βάσεων για ένα καλλιεργημένο παιδί.

Η άνιση κατανομή πλούτου φέρνει ανισότητες στη ποιότητα ζωής

Τα βιολογικά και οργανικά τρόφιμα είναι εξαιρετικά ακριβά. Οι πλούσιοι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα «βιολογικά» ενώ εμείς οι υπόλοιποι ανησυχούμε, αλλά εξακολουθούμε να αγοράζουμε «συμβατικά» τρόφιμα για λόγους προϋπολογισμού.

Αμέτρητες μελέτες δείχνουν τους κινδύνους από ζιζανιοκτόνα, φυτοφάρμακα, χημικά λιπάσματα, μεθόδους επεξεργασίας τροφίμων και πρόσθετα. Ωστόσο, το σύστημα διατροφής δύο ταχυτήτων προσφέρει το καλύτερο και ασφαλέστερο φαγητό περισσότερο στους πλούσιους παρά σε όλους τους άλλους.

Ομοίως, οι πλούσιοι αγοράζουν τα ασφαλέστερα αυτοκίνητα, εξοπλίζουν με ασφαλέστερες συσκευές τα σπίτια τους και καθαρίζουν και φιλτράρουν το νερό που πίνουν και τον αέρα που αναπνέουν.

Δεν είναι περίεργο που οι πλούσιοι ζουν περισσότερα χρόνια κατά μέσο όρο από άλλους ανθρώπους. Η ανισότητα είναι συχνά μοιραία, όχι μόνο κατά τη διάρκεια πανδημιών.

Γιατί απέτυχαν τόσες ηρωικές προσπάθειες για ισότητα;

Οι δύο αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης κατέκριναν την αγορά η οποία, κατά τη γνώμη τους στεγάζει και ενισχύει την οικονομική ανισότητα. Αλλά ο μοντέρνος καπιταλισμός έχει «αγιοποιήσει» τις αγορές ξεχνώντας τις προειδοποιήσεις των μεγάλων φιλοσόφων.

Στην αρχαία Ελλάδα ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης συζητούσαν την απειλή που αποτελεί για την κοινωνία ο άνισος πλούτος.

Τα χιλιάδες χρόνια από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη έχουν δει αμέτρητες επικρίσεις, ανασχηματισμούς και επαναστάσεις που στρέφονται κατά των ανισοτήτων πλούτου και εισοδήματος.

Σπάνια τα κατάφεραν και ακόμα πιο σπάνια επέμειναν. Οι απαισιόδοξοι απάντησαν, όπως λέει η Βίβλος, με την ιδέα ότι «οι φτωχοί θα είναι πάντα μαζί μας». Θέτουμε μάλλον το ερώτημα: Γιατί απέτυχαν τόσες ηρωικές προσπάθειες για ισότητα;

Η απάντηση αφορά το οικονομικό σύστημα και πώς οργανώνει τους ανθρώπους που εργάζονται για την παραγωγή και τη διανομή των αγαθών και των υπηρεσιών από τις κοινωνίες. Εάν η οικονομική του οργάνωση χωρίσει τους συμμετέχοντες σε μια μικρή πλούσια μειοψηφία και μια μεγάλη μη πλούσια πλειοψηφία, η πρώτη θα είναι πιθανότατα αποφασισμένη να αναπαράγει αυτόν τον οργανισμό με την πάροδο του χρόνου.

Δουλεμπόριο (αφέντης εναντίον σκλάβου), φεουδαρχία (άρχοντας εναντίον δουλοπάροικου)  και καπιταλισμός (εργοδότης εναντίον εργαζόμενου) είναι η ίδια ιστορία.

Η ανισότητα στην οικονομία είναι μια βασική αιτία που συμβάλλει στις ανισότητες σε ολόκληρη την κοινωνία.

Ποια είναι η απάντηση και το συμπέρασμα;

Η απάντηση μάλλον έχει να κάνει με το οικονομικό σύστημα και πώς αυτό οργανώνει τους ανθρώπους που δουλεύουν για να παράγουν και στη συνέχεια πώς διανέμονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτάται η κοινωνία μας.

Αν όλοι αυτοί χωριστούν σε μια μικρή πλούσια μειονότητα και μια μεγάλη μη-πλούσια πλειονότητα, τότε η πρώτη θα αναγκαστεί με τον καιρό να αναπαράγει αυτό το μοντέλο. Όπως έγινε και με τη δουλεία, τον φεουδαλισμό και τον καπιταλισμό.

Το συμπέρασμα; Εναλλακτικό σύστημα οικονομίας βασισμένο σε μια δημοκρατικά οργανωμένη κοινωνία που παράγει αγαθά και υπηρεσίες ίσως είναι το κλειδί για το τέλος της οικονομικής ανισότητας.

Richard D. Wolff είναι επίτιμος καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, στο Amherst, και επισκέπτης καθηγητής στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Διεθνών Υποθέσεων του New School University, στη Νέα Υόρκη. Η εβδομαδιαία εκπομπή του Wolff, “Economic Update”, προβάλλεται από περισσότερους από 100 ραδιοφωνικούς σταθμούς και προσεγγίζει 55 εκατομμύρια τηλεοπτικούς δέκτες μέσω Free Speech TV. Τα δύο πρόσφατα βιβλία του είναι το Understanding Marxism and Understanding Socialism, και τα δύο διαθέσιμα στο Democracyatwork.info.