Αποκριάτικες στολές που άφησαν ιστορία

Ο Αρλεκίνος, η Κολομπίνα, ο Πιερότος και άλλες χαρακτηριστικές φιγούρες του καρναβαλιού διηγούνται την ιστορία τους.

Από τη Βάνα Αντωνοπούλου

Αλληγορία η [aliγoría]: μεταφορική έκφραση, συχνά και ολόκληρο ποιητικό ή πεζό κείμενο ή έργο τέχνης, που κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει.

Η έννοια της αλληγορίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το καρναβάλι. Εκεί η μάσκα κρύβει την αλήθεια, η στολή καλύπτει την πραγματικότητα, τα ονειρικά σκηνικά μας μεταφέρουν σε έναν διαφορετικό κόσμο.

Έτσι, η αλληγορία, το εναλλακτικό νόημα, η κρυφή πλευρά των πραγμάτων, γίνεται μέρος της καθημερινότητας και μας επιτρέπει να ξεφύγουμε, έστω και για λίγο, από το «είναι» και να μπούμε στη σφαίρα του «φαίνεσθαι».

Η πρώτη αναφορά στην αλληγορία όσον αφορά στο ρούχο και πιο συγκεκριμένα στο κοστούμι, έγινε στην αναγεννησιακή Commedia dell’ Arte, μια αυτοσχεδιαστική μορφή κωμωδίας που γεννήθηκε στην Ιταλία κατά τον 16ο αιώνα.

Σατυρική στην ουσία της, η Commedia dell’ Arte με τους πολλούς, διαφορετικούς χαρακτήρες –τον Arlecchino (Aρλεκίνος), τον Pulchinella (Πουλτσινέλο), τον Pantalone (Πανταλόνε), την Colombina (Κολομπίνα), τον Il Dottore (Ντοτόρε), τον Pierrot (Πιερρότος)– αποτελεί μια τομή στην κοινωνία, ένα σχόλιο στην ανθρώπινη φύση, που μέσα από την παρωδία και τον αυτοσαρκασμό πέρναγε καθολικά μηνύματα για τη ζωή, τους θεσμούς, τα πρόσωπα και τις καταστάσεις.

Τα ρούχα των πρωταγωνιστών της ιταλικής αυτής φαρσοκωμωδίας, συνδύαζαν στοιχεία από την καθημερινή ιταλική ενδυμασία και τον κόσμο της φαντασίας, και κατάφεραν με συνοπτικές διαδικασίες να υπερβούν την εποχή τους και να γίνουν διαχρονικά σύμβολα.

Ο Αρλεκίνος, ο Πανταλόνε και η Κολομπίνα (μεταξύ άλλων) επέζησαν της ιταλικής αριστοκρατίας που τους περιφρόνησε, ξεπέρασαν τη Δημοκρατία της Βενετίας όπου και αντρώθηκαν, και κατέκτησαν τον 21ο αιώνα ως εμβλήματα μιας ειρωνικής διάθεσης που βρίσκει την κορύφωσή της στο καρναβάλι.

Γιατί εκεί; Γιατί το απόλυτο σύμβολο του καρναβαλιού, η μάσκα, με την έννοια της μεταμφίεσης, της κάλυψης και της συγκάλυψης, επιτρέπει την απελευθέρωση της μαγείας που κλείνουν μέσα της τα προσωπεία-πρόσωπα της Commedia dell’ Arte.

Όσο για άλλες, πιο τρομακτικές φιγούρες που και αυτές ξαναγεννιούνται σε κάθε καρναβάλι – συχνότερα στα ατμοσφαιρικά στενά της Βενετίας παρά στους δρόμους της Αθήνας – όπως ο Γιατρός της Πανούκλας, η ολόλευκη μάσκα με τη μακριά μύτη σαν του πουλιού και τη μαύρη ενδυμασία, οι ρίζες της βρίσκονται σε μια πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας.

Στην εποχή του «μαύρου θανάτου», της επιδημίας πανούκλας που αποδεκάτισε την Ευρώπη και «γέννησε» εξ ανάγκης την γκροτέσκ φιγούρα του Medico della Peste, που φορούσε τη χαρακτηριστική αυτή μάσκα και μέσα της έβαζε αρωματικά βότανα που είχαν ως στόχο να καθαρίζουν τον αέρα που εισπνέει.

Η εικόνα του πέρασε από την ιστορία στην καθημερινή κουλτούρα και από εκεί στο καρναβάλι, που ήθελε να ξορκίσει το κακό και, από σημάδι φόβου, έγινε σύμβολο ελπίδας και χαράς…

Είναι γεγονός ότι μπορεί σε πολλούς από εμάς ο Πιερρότος ή ο Αρλεκίνος – ακόμη και ο φοβερός Γιατρός της Πανούκλας – να φαντάζουν πλάσματα ονειρικά, συχνά παρωχημένα, όμως ποιος δεν θέλησε να βρεθεί έστω και για λίγο κάτω από τις πολύχρωμες, αστείες τους φορεσιές;