Τοξόπλασμα: Πώς επηρεάζει το ανθρώπινο μυαλό; Ένα παράσιτο ενάντια… στην ελεύθερη βούληση!

Το γνωστό παράσιτο που κουβαλά συχνά η γάτα μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Αλλά μήπως έχει κι άλλες επιδράσεις; Το τοξόπλασμα είναι ένα από τα πιο κοινά παράσιτα, αφού το «κουβαλάει» περίπου το ένα τρίτο των ανθρώπων. Οι περισσότεροι συνδέουμε την ύπαρξή του με την εγκυμοσύνη αλλά παίζει ρόλο σε περισσότερα κομμάτια της ζωής μας από όσο νομίζουμε. Από επιχειρηματικές αποφάσεις… μέχρι τροχαία ατυχήματα!

Γράφει ο Miguel Clavero Pineda, βιολόγος,
σύμβουλος του Investigaciones Científicas

Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Η νόσος αυτή είναι επίκτητη στον άνθρωπο αλλά μπορεί να είναι και συγγενής (εκ γενετής) και οφείλεται στο πρωτόζωο toxoplasma gondii. Ο άνθρωπος αποτελεί τον ενδιάμεσο ξενιστή του πρωτόζωου, ενώ η γάτα είναι ο κύριος ή τελικός ξενιστής.

Αν και αναπαράγεται σεξουαλικά μόνο μέσω των αιλουροειδών, έχει έναν περίπλοκο κύκλο ζωής και ξενιστές του μπορεί να είναι από πουλιά και κροκόδειλοι μέχρι τρωκτικά και κοίτη.

Οι ενδιάμεσοι ξενιστές κολλάνε το τοξόπλασμα μέσα από επιφάνειες ή τροφές μολυσμένες από κόπρανα γάτας, ή προσλαμβάνοντας άλλους, ήδη μολυσμένους, ενδιάμεσους ξενιστές.

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράσιτο με προτίμηση… στο ανοσοποιητικό και στον εγκέφαλο

Όταν το τοξόπλασμα μπαίνει στο σώμα του ξενιστή, δρα με αναπάντεχο τρόπο. Αρχίζει να αναπαράγεται και παίρνει τον έλεγχο του ανοσοποιητικού μας συστήματος, ενεργοποιώντας μια συγκεκριμένη αντίδραση που ωθεί το παράσιτο να δημιουργήσει κύστες σε διάφορους ιστούς, με ιδιαίτερη προτίμηση στον εγκέφαλο.

Όταν η αντίδραση του ανοσοποιητικού είναι ανεπαρκής, το τοξόπλασμα πολλαπλασιάζεται προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στον οργανισμό. Όταν το ανοσοποιητικό είναι ισχυρό τότε η διαδικασία μόλυνσης και η δημιουργία κυστών είναι ασυμπτωματική ή προκαλεί μόνο μια ήπια ενόχληση.

Οι κύστες αυτές ουσιαστικά περιμένουν να…περάσει ένα αιλουροειδές και να φάει τον ενδιάμεσο ξενιστή. Αλλά η αναμονή δεν είναι και τόσο παθητική, αφού το τοξόπλασμα κάνει τα πάντα για να προκαλέσει την αναπαραγωγή του.

Ποντίκια-καμικάζι

Ο γενικός κανόνας είναι ότι χωρίς το τοξόπλασμα, τα τρωκτικά προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες να πιαστούν στα νύχια των κυνηγών τους. Για να το κάνουν αυτό ψάχνουν πάντα προστατευμένες περιοχές και φεύγουν από το σημείο που βρίσκονται, αν νιώσουν ότι υπάρχει περίπτωση να υπάρχει γάτα τριγύρω.

Όταν όμως ένα τρωκτικό φέρει κύστες τοξοπλάσματος επιδεικνύει επιπόλαιες συμπεριφορές, εκθέτοντας τον εαυτό του σε ανοιχτές, απροστάτευτες περιοχές και πηγαίνοντας σε περιοχές που έχουν «μαρκάρει» οι γάτες με τα ούρα τους.

Η συμπεριφορά αυτή, που προκαλείται από ένα μικρό παράσιτο που αρχίζει να παίρνει τις αποφάσεις, δείχνει δραστική αλλαγή σε ένα βασικό χαρακτηριστικό των ζώων: την ανάγκη για επιβίωση.

Αντίστοιχες συμπεριφορές εντοπίζονται και σε άλλα ζώα-ξενιστές του τοξοπλάσματος, όπως οι ύαινες που πλησιάζουν τα λιοντάρια και οι βίδρες που πέφτουν στα δόντια του καρχαρία πιο εύκολα.

Πώς θα μπορούσε λοιπόν το τοξόπλασμα να επηρεάσει την ανθρώπινη συμπεριφορά;

Μέχρι πρόσφατα η ύπαρξη των κύστεων του τοξοπλάσματος στον άνθρωπο θεωρούνταν ασυμπτωματική. Αλλά πλέον υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο, αφού φαίνεται πως η ύπαρξη του παράσιτου σε ανθρώπους που πεθαίνουν σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα είναι δυσανάλογα υψηλή και πιστεύεται ότι το τοξόπλασμα μπορεί να είναι υπεύθυνο για εκατοντάδες τέτοια δυστυχήματα τον χρόνο.

Τα ατυχήματα δεν είναι απαραίτητα αποτέλεσμα μιας επιπόλαιης συμπεριφοράς: Όμως, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα περίπου 100 θάνατοι από απροσεξία συνδέονται με μόλυνση από τοξόπλασμα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα ποντίκια και τις βίδρες.

Σχέση με τις αυτοκτονίες: Επίσης, 20% των περιπτώσεων σχιζοφρένειας συνδέονται με την ύπαρξη κύστεων τοξοπλάσματος και ίσως και με άλλες ψυχικές διαταραχές.

Αντίστοιχα, φαίνεται να υπάρχει μεγάλη σύνδεση μεταξύ τοξοπλάσματος και αυτοκτονιών. Σε σημείο μάλιστα που εκτιμάται ότι κάθε χρόνο πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι που επιχειρούν να αυτοκτονήσουν έχουν τοξόπλασμα.

Μέχρι τώρα το τοξόπλασμα που δεν έχει εκδηλωθεί αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία, αποτελώντας μεγάλη πρόκληση για τα συστήματα υγείας που μέχρι πρόσφατα δεν έπαιρναν στα σοβαρά το παράσιτο αυτό.

Κύστες… επιχειρηματίες

Το τοξόπλασμα δημιουργεί συμπεριφορικές αλλαγές που μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, φαίνεται να υπάρχει σχέση μεταξύ του ξενιστή και του να ξεκινάς μια επιχείρηση. Οι άνθρωποι που κουβαλάνε αυτό το παράσιτο είναι πιο πιθανό να θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες, όταν είναι μαθητές και να ξεκινούν τη δική τους δουλειά ως ενήλικες.

Έρευνα με πάνω από 16.000 Δανές συμμετέχουσες έδειξε ότι αυτοί που έχουν τοξόπλασμα είναι πιο επιχειρηματικά μυαλά, αλλά επίσης εγκαταλείπουν τις επιχειρήσεις τους πιο εύκολα.

Το τοξόπλασμα οδηγεί σε ανάληψη περισσότερων ρίσκων και λιγότερο έμφυτο φόβο για το άγνωστο!

Αυτά τα συμπεράσματα μπορεί να συνδέονται με τα συμπεράσματα μιας άλλης έρευνας στην οποία παρατηρήθηκε ότι το να είσαι ξενιστής τοξοπλάσματος σε κάνει να δίνεις λιγότερη αξία στα οφέλη που παίρνεις από τις πράξεις σου. Και αυτό σε οδηγεί να παίρνει περισσότερα ρίσκα, αγνοώντας τις επιπτώσεις.

Όλες οι παραπάνω αλλαγές φαίνεται να αποτυπώνουν μια μείωση στη φοβία απέναντι σε κάτι νέο, η οποία συνδέεται με το τοξόπλασμα και η οποία μας κάνει να αντιμετωπίζουμε νέες καταστάσεις χωρίς να φοβόμαστε.

Ο ελαττωμένος αυτός φόβος για το άγνωστο είναι χαρακτηριστικό ανθρώπων που συνήθως δημιουργούν νέες εφευρέσεις και πολιτιστικές καινοτομίες.

Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να υποθέσουμε ότι, εκτός από επικίνδυνο παράσιτο, το τοξόπλασμα παίζει και σημαντικό ρόλο στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Ένα παράσιτο ενάντια στην ελεύθερη βούληση

Στους ανθρώπους αρέσει να πιστεύουν ότι βρίσκονται πάντα στην κορυφή της εξέλιξης. Το τοξόπλασμα όμως είναι εδώ για να μας κάνει να ξανασκεφτούμε. Αυτό που ίσως θεωρούμε ελεύθερη βούληση σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι προϊόν ενός μικροσκοπικού παράσιτου στο μυαλό μας.

Πηγή: www.theconversation.com