Βιοποικιλότητα και υγεία: Πώς συνδέονται και γιατί πρέπει να μας απασχολεί

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται σήμερα με εξαφάνιση. Και αν αυτός ο αριθμός συνεχίσει να αυξάνεται, οι λειτουργίες του οικοσυστήματος που ωφελούν την ανθρώπινη υγεία θα διαταραχθούν. Τα οικοσυστήματα μας προσφέρουν αγαθά που συντηρούν τη ζωή στον πλανήτη, όχι μόνο των ζώων αλλά και των ανθρώπων. Αν και ξέρουμε αρκετά πράγματα για το πώς λειτουργούν τα οικοσυστήματα, πολλές φορές είναι τόσο περίπλοκα που θα ήταν αδύνατο για τον άνθρωπο να δημιουργήσει αντάξια υποκατάστατά τους, όσα χρήματα κι αν δαπανήσει.

Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Ένα ζωντανό εργαστήριο

Η πλειοψηφία των συνταγογραφούμενων φαρμάκων στις ανεπτυγμένες χώρες προέρχεται από ενώσεις που παράγονται από τα ζώα και τα φυτά μας. Επίσης, εκατομμύρια άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες στηρίζονται πρωτίστως σε παραδοσιακές ιατρικές πρακτικές που περιλαμβάνουν φάρμακα από φυτά και βότανα.

Η φύση μας έχει χαρίσει μοναδικά δώρα για την υγεία μας. Αν όμως δεν προστατεύσουμε το περιβάλλον μας, κινδυνεύουμε να τα χάσουμε.

Πολλές θεραπείες από τη φύση μας είναι γνώριμες, από τα παυσίπονα όπως η μορφίνη που προέρχεται από την παπαρούνα και την πενικιλίνη που παράγεται από ένα συγκεκριμένο είδος μανιταριού.

Τα μικρόβια που ανακαλύφθηκαν στο έδαφος της Νήσου του Πάσχα καταπολεμούν ασθένειες της καρδιάς μειώνοντας τη χοληστερόλη. Το ΑΖΤ, ένα από τα πρώτα φάρμακα κατά του AIDS, βασίζεται σε χημικές ουσίες, προερχόμενες από σφουγγάρι της Καραϊβικής. Το οποίο σφουγγάρι είναι το ίδιο που προσέφερε τις αντιικές ουσίες για την καταπολέμηση του έρπη, αλλά και αποτελεί την πηγή για το πρώτο επίσημο φάρμακο των Ηνωμένων Πολιτειών προερχόμενο από τη θάλασσα εναντίον του καρκίνου.

Πολύτιμη πηγή μελλοντικών θεραπειών

Σήμερα μόλις 1.9 εκατομμύρια είδη έχουν αναγνωριστεί από τους επιστήμονες. Πιστεύεται πως υπάρχουν εκατομμύρια ακόμα που δεν έχουν μελετηθεί.

Κάθε ον είναι το αποτέλεσμα ενός περίπλοκου «ζωντανού εργαστηρίου» που κάνει τις δικές του εργαστηριακές έρευνες από την απαρχή της ζωής του στον κόσμο. Δηλαδή εδώ και περίπου, 3.7 δισεκατομμύρια χρόνια.

Η φυσική αυτή φαρμακευτική αποθήκη πιθανότητα κρύβει μέσα της άπειρα φάρμακα για κάθε είδους αρρώστια, που μόνο αν δεν τα καταστρέψουμε θα τα ανακαλύψουμε.

Σκεφτείτε για λίγο την πολική αρκούδα, που πλέον απειλείται με εξαφάνιση. Καθώς οι πάγοι λιώνουν λόγω της κλιματικής αλλαγής, το εντυπωσιακό αυτό ζώο έχει πια μετατραπεί σε σύμβολο των κινδύνων που επιφέρει η συνεχώς αυξανόμενη θερμοκρασία του πλανήτη. Μπορεί επίσης να είναι σύμβολο υγείας.

Οι πολικές αρκούδες συσσωρεύουν τεράστιο όγκο λίπους πριν πέσουν σε χειμερία νάρκη. Παρά το πάχος τους, που είναι απαγορευτικό για την υγεία του ανθρώπου, οι πολικές αρκούδες έχουν ανοσία στον διαβήτη τύπου 2.

Παραμένουν ακίνητες για μήνες, αλλά τα κόκκαλά τους μένουν ανεπηρέαστα. Αν και όσο κοιμούνται δεν ουρούν, τα νεφρά τους παραμένουν επίσης υγιή. Αν κατανοούσαμε και μπορούσαμε να αντιγράψουμε το σύστημα αυτό, τότε ίσως θα μπορούσαμε να γιατρέψουμε τη νεφρική ανεπάρκεια στους ανθρώπους.

Κοραλλιογενείς ύφαλοι και μορφίνη

Ένα ακόμη σημαντικό παράδειγμα για τον ρόλο της βιοποικιλότητας στη ζωή μας έρχεται από τους κοραλλιογενείς υφάλους. Ανάμεσα στους εκατοντάδες «κατοίκους» των υφάλων αυτών υπάρχει και ένα είδος μαλάκιου που κυνηγά με βέλη που εξαπολύουν 200 ξεχωριστές τοξικές ενώσεις.

Το φάρμακο Ziconotide αντιγράφει ακριβώς το τοξικό πεπτίδιο του κοχυλιού αυτού και δεν είναι μόνο 1.000 φορές πιο ισχυρό από τη μορφίνη αλλά επίσης καταπολεμά την εξάρτηση από τα οπιοειδή!

Ένας εντυπωσιακός αριθμός ειδών έχει βοηθήσει στην εξέλιξη της ιατρικής .Η απειλούμενη βιοποικιλότητα επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία με πολλούς τρόπους.

Μέχρι σήμερα, από τα 700 διαφορετικά είδη κωνικού κοχυλιού μόλις τα 6 έχουν αναλυθεί σε βάθος και από τις χιλιάδες ενώσεις που περιλαμβάνουν μόνο οι 100 έχουν μελετηθεί λεπτομερώς. Δυστυχώς, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και οι οργανισμοί που κατοικούν σε αυτούς καταστρέφονται με τρομερούς ρυθμούς.

Οι χημικές ενώσεις δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο η βιοποικιλότητα μας είναι απαραίτητη σήμερα. Ένας εντυπωσιακός αριθμός ειδών έχει βοηθήσει στην εξέλιξη της ιατρικής. Τα ζεβρόψαρα αποτελούν σημαντικό βοηθό της επιστήμης γύρω από το πώς σχηματίζονται τα όργανα, και κυρίως η καρδιά.

Ένα μικροσκοπικό σκουλίκι μας οδήγησε στην κατανόηση της απόπτωσης (προγραμματισμένος θάνατος των κυττάρων στα διάφορα οργανικά συστήματα του ανθρώπινου σώματος),  που όχι μόνο ρυθμίζει την ανάπτυξη των οργάνων αλλά και όταν διακοπεί μπορεί να προκαλέσει καρκίνο.

Οι φρουτόμυγες έχουν συνεισφέρει σημαντικά στην έρευνα γύρω από το ανθρώπινο γονιδίωμα.

Ποιος ξέρει πόσα ακόμα είδη θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν ιατρικά και όχι μόνο; Αν όμως χαθούν, θα πάρουν μαζί και τα πολύτιμα μυστικά τους.

Γιατί χάνεται η βιοποικιλότητα;

Ο κύριος λόγος που η γενετική ποικιλία χάνεται είναι η καταστροφή της Γης, των ποταμών, των λιμνών και των ωκεανών.

Αν δεν προσπαθήσουμε να μειώσουμε το οικολογικό μας αποτύπωμα τότε η κλιματική αλλαγή αναμένεται να απειλήσει με εξαφάνιση περίπου το ένα τέταρτο ή και παραπάνω όλων των ειδών του πλανήτη της ξηράς μέχρι το 2050.

Τα είδη των ωκεανών απειλούνται επίσης από την κλιματική αλλαγή, αλλά δεν έχει υπολογιστεί ακόμα το μέγεθος της καταστροφής που θα προκληθεί στο μέλλον.

Χαρούμενος πλανήτης, χαρούμενοι άνθρωποι

Η απειλούμενη βιοποικιλότητα επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία με πολλούς τρόπους. Η διαταραχή των οικοσυστημάτων έχει σημαντικό αντίκτυπο στη δημιουργία και μετάδοση πολλών ανθρώπινων μεταδοτικών ασθενειών.

Οι παθογένειες για το 60% αυτών, όπως η ελονοσία και ο κορονοϊός είναι ζωονοσογόνες, που σημαίνει ότι μπαίνουν στο σώμα μας, αφού έχουν ζήσει σε άλλα ζώα.

Με λίγα λόγια, και εντελώς εγωιστικά, αν ο πλανήτης μας είναι υγιής, τότε θα είμαστε κι εμείς.

Για παράδειγμα, ο ιός του AIDS, που μέχρι σήμερα έχει σκοτώσει πάνω από 40 εκατομμύρια ανθρώπους, πιθανόν μεταφέρθηκε από κρέας χιμπατζή στην Αφρική. Συνολικά, μπορεί να υπάρχουν 10.000 ζωονοσογόνοι ιοί ικανοί να μεταφερθούν από κάποιο ζώο σε εμάς σύντομα.

Αυτό κάνει την προσέγγιση «One Health», μια προσέγγιση που αφορά την ολοκληρωμένη και συνδυασμένη επιτήρηση και ανταπόκριση στις ασθένειες των ανθρώπων και των ζώων, εξέχουσας σημασίας για τη μείωση του κινδύνου μετάδοσης μελλοντικών ασθενειών.

Ασφάλεια ζωής του πλανήτη

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οργανώσεις που ασχολούνται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι να πείσουν τον κόσμο ότι η ανθρώπινη ζωή και η υγεία μας εξαρτώνται σημαντικά από τα ζώα, τα φυτά και τα μικρόβια του πλανήτη μας. Και γι αυτό δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να βοηθήσουμε.

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτιμά ότι περισσότερο από το μισό ΑΕΠ της υφηλίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον φυσικό κόσμο. Για να αντιστραφεί η μείωση της βιοποικιλότητας ως το 2030, ο κόσμος χρειάζεται να δαπανά 967 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, πράγμα που σημαίνει πως υπάρχει αυτή τη στιγμή ένα έλλειμμα άνω των 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.

Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τη φύση. Και η προστασία της βιοποικιλότητας δεν είναι επιλογή αλλά υποχρέωση όλων μας, αν θέλουμε να συνεχίσει να υπάρχει ανθρώπινη ζωή στον πλανήτη μας.

Το άρθρο βασίζεται το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών με τίτλο: Our Health Depends on Biodiversity των Eric Chivian M.D. και Aaron Bernstein M.D., MPH