Τα τέλεια… εγκλήματα και η νουάρ λογοτεχνία!
Ενώ τα λογοτεχνικά μυθιστορήματα παρουσιάζουν μία σχετική κάμψη, οι αστυνομικές ιστορίες και τα μυθιστορήματα μυστηρίου βρίσκονται σε πραγματική άνθιση τα τελευταία χρόνια. Φιγουράρουν ανελλιπώς στις λίστες των μπεστ σέλερ παγκοσμίως και φυσικά η κατανόηση του φαινομένου έχει απασχολήσει από τους απλούς αναγνώστες έως τους ερευνητές. Γιατί άραγε αυτή η έξαρση για ένα είδος λογοτεχνίας που μέχρι πρόσφατα ήταν στα αζήτητα;
από τη Μαρία Καλοπούλου
Η εμβέλεια της «μαύρης» λογοτεχνίας, ο δυναμισμός και ο πλούτος των ιστοριών σαρώνει τις πωλήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην Ελλάδα. Καθόλου τυχαία στη φετινή Έκθεση βιβλίου του Λονδίνου το ενδιαφέρον για αυτού του είδους τα βιβλία ήταν τεράστιο για τους αναγνώστες, τους εκδότες και επαγγελματίες του κλάδου αλλά και τους κριτικούς.
Ωστόσο, η άνοδός του, και κυρίως η αποδοχή του, εξακολουθεί να είναι ένα μυστήριο για κάποιους, που προσπαθούν να κατανοήσουν το φαινόμενο. Είναι σαν να προσπαθείς να κατανοήσεις γιατί ένα βιβλίο γίνεται μπεστ σέλερ ή ακόμη πιο σημαντικό, πώς να εντοπίσεις την επόμενη μεγάλη επιτυχία.
Τόσοι πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο: Να βρεθείς στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή, με τη σωστή ιδέα και το ανάλογο ταλέντο, μπορεί να είναι μια απάντηση. Αλλά πώς μπορείς να βρεις τη σωστή ιδέα;
Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους το η λογοτεχνία του εγκλήματος είναι τόσο ελκυστική, ως αφηγηματική μορφή αλλά και ως θέαμα τόσο στη μικρή όσο και στη μεγάλη οθόνη.
Αλλά το ερώτημα παραμένει: Γιατί είναι τόσο δημοφιλής τώρα;
Η παλιά ιδέα, η οποία επανέρχεται στις συζητήσεις, ότι δηλαδή σε περιόδους αβεβαιότητας, κρίσης και πτώσης των αξιών αναζητούμε λύτρωση, λύσεις, τάξη, ασφάλεια και τον θρίαμβο του καλού επί του κακού, δεν φαίνεται καθόλου πειστική. Η κλασική αστυνομική μυθιστοριογραφία, η οποία βγήκε στο προσκήνιο μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, δεν είχε απήχηση στον καιρό της.
Yπάρχει μία άποψη που λέει ότι τα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι ιδανικά για την παραλία ή την ξεκούραση, αλλά υπάρχει και η άλλη άποψη που θεωρεί αυτονόητη την παρουσία τους στην πόλη. Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι μια βαθιά αστική συνήθεια και ως είδος αστικό είναι κατ’ επέκταση και είδος… που αγαπούν οι άνθρωποι που ζουν σε μεγάλες πόλεις.
Ταυτόχρονα οι ίδιοι οι συγγραφείς δίνουν μία καλειδοσκοπική και κοσμοπολίτικη ματιά που δίνει πνοή στην αστική κουλτούρα, ενώ η «εγκληματική» μυθοπλασία των σοβαρών συγγραφέων του είδους έχει ρυθμό, πλοκή και φυσικά αναδεικνύει σε πολλές περιπτώσεις και έναν χαρισματικό ή έστω γοητευτικό χαρακτήρα.
Μήπως η απάντηση κρύβεται ακριβώς σε αυτό;
Πολλές είναι οι κατηγορίες, τα είδη και οι σχολές των αστυνομικών μυθιστορημάτων και πολλές οι γενιές των αναγνωστών, γαλουχημένες οι παλαιότερες με τη «χρυσή εποχή» της αγγλοσαξονικής σχολής, όπως τις ιστορίες της Αγκάθα Κρίστι, της Πατρίτσια Χάισμιθ, του Κόναν Ντόιλ ή των Αμερικανών Ρέιμοντ Τσάντλερ και Τζέιμς Έλροϊ ή ή με τα βιβλία του Γάλλου Ζορζ Σιμενόν.
Αλλά, πλέον, εδώ και πολλά χρόνια, με τη διάδοση της ψυχαναλυτικής σχολής των θρίλερ, τους ιδιότυπους ντετέκτιβ που εξερευνούν πτυχές των πολυσυλλεκτικών κοινωνιών, αλλά και με τις γεωπολιτικές διαστάσεις πολλών ιστορικών και κατασκοπευτικών περιπετειών, ο όρος «αστυνομικό μυθιστόρημα» είναι πλέον κάτι εξαιρετικά σύνθετο και ανοικτό πάντα στις τάσεις ενός κόσμου που διαρκώς μεταβάλλεται.
Συνακόλουθα, οι εξελίξεις αυτές καθορίζουν τη διαμόρφωση του είδους. Το μοναχικό άτομο που υποκινείται από εσωτερικά ή ανεξιχνίαστα κίνητρα υποχωρεί μπροστά στο έγκλημα ως απότοκο των κοινωνικό-πολιτικών αγκυλώσεων.
Ίσως, επίσης, η έλξη που ασκεί το είδος, να οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει μία φωτογραφική αποτύπωση του παρόντος. Οι συγγραφείς συνήθως κατορθώνουν να αποτυπώσουν το απαιτούμενο ιστορικό υπόβαθρο και τις αιτιώδεις σχέσεις, καθώς και να δημιουργήσουν σφαιρικούς χαρακτήρες, σκιαγραφώντας τα ψυχολογικά και κοινωνικά κίνητρα που πυροδοτούν τις πράξεις τους…
Οι Σκανδιναβοί αριστοτέχνες του… φόνου και το μάρκετινγκ
Οι Σκανδιναβοί συγγραφείς της αστυνομικής λογοτεχνίας πήραν τα ηνία από τους Αγγλοσάξονες και πουλούν εκατομμύρια αντίτυπα των βιβλίων τους, στις χώρες τους και παγκοσμίως, και επιπλέον ορισμένοι θεωρούνται από τους καλύτερους του κόσμου στο είδος τους.
Γεγονός είναι πάντως ότι η σκανδιναβική σχολή έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, και ένα πολύ δυνατό μάρκετινγκ που την προωθεί.
Τη λογοτεχνική έκρηξη ορισμένοι την αποδίδουν στα βιβλία του Μάνκελ κι άλλοι στη δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε τον Φεβρουάριο του 1986, που αύξησε το αναγνωστικό ενδιαφέρον για εγκλήματα, κυρίως τα πολιτικά.
Οι συγκεκριμένοι συγγραφείς μας αποκαλύπτουν μία κοινωνία που ενώ μέχρι τον θάνατο του Ούλοφ Πάλμε, μοιάζει ουτοπική, με λυμένα όλα της τα θέματα, με κατακτημένα τα δικαιώματα των πολιτών και… βαρετή, όπως όλες οι ουτοπίες, στην πραγματικότητα κρύβει πολλούς σκελετούς στην ντουλάπα της.
Τα περισσότερα σκανδιναβικά μυθιστορήματα στηρίζονται στις εμμονές που ταλανίζουν τις σκανδιναβικές κοινωνίες από τον καιρό του Ίψεν και του Στρίμπεργκ -μα και του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν-, μέχρι τις μέρες μας: το σεξ, τον ζόφο της ανθρώπινης ψυχής, την τρέλα.
Οι Σουηδοί Μάνκελ και Λάρσον έδωσαν το έναυσμα για να ακολουθήσουν με τεράστια επιτυχία ο Νορβηγός Τζο Νέσμπο, η επίσης Νορβηγίδα Κάριν Φόσουμ και μία πλειάδα συγγραφέων από τη Δανία, τη Φινλανδία αλλά και την Ισλανδία.
Πάντως, η «σοβαρή λογοτεχνία» εκεί έχει υποχωρήσει σε μεγάλο βαθμό και τα αστυνομικά έχουν πάρει τη θέση των κοινωνικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα. Γιατί ίσως η τελική απάντηση είναι: «Είναι πολλά τα λεφτά», αφού το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει γίνει ένα πολύ εμπορικό είδος με μεγάλη προβολή και απήχηση.
