Ιωσηφίνα Βοναπάρτη: Η αυτοκράτειρα των τριαντάφυλλων! Μύθος ή πραγματικότητα;
Μια γυναίκα πάνω από όλες, η αυτοκράτειρα Josephine, ενσαρκώνει το πάθος για τα τριαντάφυλλα. Σύμφωνα με διάφορες πηγές, ήταν μεγάλη λάτρης και συλλέκτης των τριαντάφυλλων, που μάλλον έκανε περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον για να δημιουργήσει και να ενθαρρύνει το ενδιαφέρον για τα τριαντάφυλλα σε όλη την Ευρώπη. Αν και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν η Ιωσηφίνα αγαπούσε τα τριαντάφυλλα περισσότερο από άλλα λουλούδια και φυτά, είναι τα τριαντάφυλλα με τα οποία συνδέεται το όνομά της.
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Όλα έχουν ιστορία. Αν και τα τριαντάφυλλα καλλιεργούνται και εμφανίζονται στην Κίνα για περισσότερα από 1.000 χρόνια, η κουλτούρα των «Κήπων με τα τριαντάφυλλα» έχει τις ρίζες της στο Παρίσι.
Ενώ είναι αμφισβητήσιμο πόσα τριαντάφυλλα φύτρωναν στους κήπους της Ιωσηφίνας, συζύγου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, είναι ένα καλά τεκμηριωμένο γεγονός ότι ο κήπος της ήταν αντάξιος μιας βασίλισσας για την εποχή του.
Επίσης, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έκανε τους κήπους της μόδας και ότι πολλά τριαντάφυλλα εισήχθησαν στους γαλλικούς κήπους κατά την εποχή του Ναπολέοντα.
Η Ιωσηφίνα ήταν μια νέα γυναίκα που έδειξε την ανεξαρτησία της, αγοράζοντας το υπέροχο πάρκο στο Malmaison για τον εαυτό της, μαζί με το απλό αλλά κομψό Château του το 1799.
Σταδιακά μετέτρεψε το σπίτι και το πάρκο σε ένα κτήμα εξαιρετικής ομορφιάς. Μετέτρεψε την πρώην αποικία λεπρών σε ένα μέρος κατάλληλο για έναν βασιλιά ή, μάλλον, μια αυτοκράτειρα. Αλλά ήταν ο κήπος που ήταν το κομμάτι που ξεχώριζε.
Στο Château de Malmaison η Josephine συνέλεγε και καλλιέργησε φυτά από όλο τον κόσμο. Φύτεψε τρία λουλούδια που θυμίζουν τις κατακτήσεις του συζύγου της: Ο κρίνος του Νείλου, οι βιολέτες της Πάρμας και τα τριαντάφυλλα Damietta.
Επίσης, άρχισε να μελετά μανιωδώς το θέμα της βοτανικής. Έχει καταγραφεί ότι ο Ναπολέων δεν ήταν πολύ ευχαριστημένος μαζί της επειδή προτίμησε να δημιουργήσει έναν κήπο. Ήταν επίσης εκνευρισμένος που τόσοι άλλοι άνθρωποι άρχισαν να μιμούνται το μοντέρνο γούστο της.
Τα τριαντάφυλλα της Ιωσηφίνας κι ένα μύθος
Ο μύθος των τριαντάφυλλων της Ιωσηφίνας λέει ότι – έχοντας μεγάλο ενδιαφέρον για τα σαγηνευτικά αρωματικά αγκαθωτά φυτά, η Joséphine έφερε ταλαντούχους κηπουρούς και δεκάδες φυτά τριανταφυλλιάς στο πύργο της.
Επιδιώκοντας να αποκτήσει κάθε γνωστό τριαντάφυλλο, ζήτησε τη βοήθεια του ισχυρού συζύγου της, ο οποίος είχε κατασχέσει όλα τα πλοία αναζητώντας δείγματα, τα οποία είχαν εισαχθεί στη Γαλλία.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Της άρεσαν, φυσικά, τα τριαντάφυλλα και τα μεγάλωσε στον αγαπημένο της Malmaison – κατά μήκος του στριφογυριστού ρέματος, στον κήπο της, σε κουτιά φύτευσης που βγήκαν την εποχή της τριανταφυλλιάς ή, αν ήταν αρκετά σπάνια και ιδιαίτερα τρυφερά, σε πολλά θερμοκήπια.
Μάλιστα, ανησυχούσε για τη φροντίδα τους όταν έλειπε από το σπίτι, γράφοντας στην κόμισσα ντ’ Άρμπεργκ, για να βεβαιωθεί ότι τα τριαντάφυλλά της ποτίζονται σωστά.
Αλλά δεν υπήρχε κήπος με τριανταφυλλιές στο Malmaison την εποχή της Ιωσηφίνας!
Για πάνω από μια δεκαετία το θερμοκήπιο μήκους πενήντα μέτρων της αυτοκράτειρας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των φυτών και στην εξέλιξη της βοτανικής.
«Είναι χαρά για μένα», είπε η Ιωσηφίνα το 1804, «να βλέπω ξένα φυτά να πολλαπλασιάζονται στους κήπους μας. Σε δέκα χρόνια θέλω κάθε γαλλικό τμήμα να έχει μια συλλογή από πολύτιμα φυτά που αρχικά καλλιεργήθηκαν στα φυτώριά μας».
Η αυτοκράτειρα έγραψε σε όποιον πίστευε ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναζήτησή της για νέα φυτά: τοπικούς αξιωματούχους, αποικιακούς κυβερνήτες, Γάλλους διπλωμάτες στο εξωτερικό και άτομα στα οποία πρότεινε ανταλλαγές, όπως ανθεκτικές μανόλιες για σπόρους από τις Δούκες Ανατολικές Ινδίες.
Στην επιστολή της προς τον Louis-Guillaume Otto, του υπενθύμισε την ελπίδα της ότι ο κηπουρός του Βρετανού Βασιλιά θα μπορούσε να προμηθεύσει κάποιους «περίεργους σπόρους» παρά τις αυξανόμενες εχθροπραξίες μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας.
Στα αρχεία που σώζονται μέχρι σήμερα, σημειώνονται τουλάχιστον δύο τριαντάφυλλα ως μέρος των προσπαθειών της Ιωσηφίνας να πολιτογραφήσει εξωτικά φυτά στο γαλλικό έδαφος: μια ανώνυμη ποικιλία, η οποία άνθιζε συνεχώς και η οποία νόμιζε ότι μπορούσε να καλλιεργηθεί σε εξωτερικούς χώρους στη Νίκαια.
Το δεύτερο τριαντάφυλλο – που εστάλη στην Τουλόν από τον Μπόνπλαντ – ήταν το λευκό τριαντάφυλλο της Λαίδης Μπανκς (Rosa banksiae var. banksiae) που έφερε στην Αγγλία από την Κίνα το 1807 ο Γουίλιαμ Κερ και ονομάστηκε προς τιμήν της Λαίδης Μπανκς, συζύγου του επιφανούς φυσιοδίφη Σερ Τζόζεφ Μπανκς
Χωρίς αγκάθια, αειθαλής και ανθισμένη με αφθονία στις αρχές της άνοιξης, χρειάζεται ζεστό ήλιο για να ανθίσει. Αλλά κανένα τριαντάφυλλο – ούτε καν τα νέα εξωτικά από την Κίνα – δεν εμφανίστηκαν στα δύο βιβλία που είχε αναθέσει η Ιωσηφίνα να απαθανατίσει τις βοτανικές σπανιότητες στο Malmaison και το κτήμα της στη Ναβάρρα.
Πού μπορεί να οφείλεται η σύνδεση;
Η σύνδεση μεταξύ Ιωσηφίνας και τριαντάφυλλων μπορεί επίσης να οφείλεται εν μέρει στο όνομά της. Όταν γεννήθηκε το 1763, της δόθηκε το όνομα Marie Josèphe Rose Tascher de La Pagerie. Ωστόσο, ήταν γνωστή απλώς ως Rose μέχρι που ήρθε ο Ναπολέων και επέμεινε να την αποκαλεί Joséphine.
Ο ζωγράφος Pierre–Joseph Redouté και το βιβλίο «Les Roses»
Οι βοτανικές προτιμήσεις της αυτοκράτειρας, όπως τις ερμηνεύει για την προστάτιδα του ο Ο Redouté που απέκτησε την επωνυμία ο «Ραφαήλ των λουλουδιών», είχε τεράστιο αντίκτυπο στα φυτά που άρχισαν να κοσμούν τους δημόσιους κήπους του Παρισιού.
Ο Redouté χρησιμοποίησε τον κήπο της αυτοκράτειρας στο Malmaison για έμπνευση για να δημιουργήσει το “Jardin de la Malmaison” και το “Descriptions des Plantes Rares Cultivées a Malmaison”.
Δεν είναι ακριβώς σαφής η έμπνευση για το ποια τριαντάφυλλα που περιλαμβάνονται στο «Les Roses» (βιβλίο με περισσότερες από 170 όμορφες εικονογραφήσεις τριαντάφυλλων) προήλθαν από τους κήπους του Malmaison και ποια από άλλους κήπους του Παρισιού.
Το «Les Roses» το έργο που προφανώς γιορτάζει τα ερωτικά τριαντάφυλλα της Ιωσηφίνας – που δημοσιεύτηκε μερικά χρόνια μετά τον θάνατό της – δεν έχει την άμεση επιρροή της, όπως θα δούμε.
Μεταξύ 1817 και 1824 εκδόθηκαν τρία βιβλία που περιείχαν τους πιο διάσημους πίνακες με τριαντάφυλλα. Ο Pierre-Joseph Redouté είχε περάσει τον χρόνο της Επανάστασης ζωγραφίζοντας ήσυχα και το 1800 διορίστηκε Ανθοζωγράφος της Αυτοκράτειρα.
Les Roses. Η σειρά από πίνακες με τριαντάφυλλα είναι το καλύτερο έργο του Pierre–Joseph Redouté.
Ο συγγραφέας του συνοδευτικού κειμένου για το «Les Roses» ήταν ο Claude Autoine Thory, κάποτε κοινοβουλευτικός δικηγόρος, και έπειτα προικισμένος ερασιτέχνης βοτανολόγος με έναν υπέροχο κήπο με τριανταφυλλιές στο Belleville στα περίχωρα του Παρισιού.
Για αρκετά χρόνια ο Redouté και ο Thory ταξίδευαν σε όλη τη Γαλλία, επισκεπτόμενοι τους καλύτερους κήπους, επιθεωρώντας, σχεδίαζαν, περιγράφοντας, συγκρίνοντας όσα περισσότερα τριαντάφυλλα μπορούσαν να βρουν.
Οι τόμοι περιείχαν πίνακες με λεπτομέρειες όλων των τριαντάφυλλων που ήταν διαθέσιμα στη Γαλλία κάθε φορά. Αυτό δείχνει πόσο επεκτάθηκε η οικογένεια των τριαντάφυλλων από τον 18ο αιώνα.
Σε ολόκληρη τη σειρά του «Les Roses» ο Redouté μας εφιστά την προσοχή σε δύο μόνο τριαντάφυλλα που ζωγράφισε στο Malmaison: Το Rosa Berberifolia και το Rosa Gallica.
Για να προσθέσουμε περισσότερα ονόματα στη λίστα των τριαντάφυλλων που σίγουρα καλλιεργήθηκαν στο Malmaison κατά την εποχή της Josephine, πρέπει να ψάξουμε όλους τους σωζόμενους λογαριασμούς κήπου και τις σημειώσεις που έγιναν από επισκέπτες.
Ο Γάλλος ειδικός στα τριαντάφυλλα M. Auguste de Pronville είδε ένα δαμασκηνό τριαντάφυλλο που αναγνώρισε ως Rosa Damascena Carnea, μια ποικιλία από σκωτσέζικο τριαντάφυλλο Rosa Spinosissima και Rosa Mollisima.
Ένας άλλος Γάλλος ειδικός στα τριαντάφυλλα Francois Jouaux έψαξε τα Εθνικά Αρχεία στο Παρίσι για άλλα τριαντάφυλλα που σίγουρα καλλιεργήθηκαν στο Malmaison, εντοπίζοντας όπου είναι δυνατόν τα σύγχρονά τους ονόματα.
Αυτά περιλαμβάνουν το αλπικό Rosa pendulina, το τριαντάφυλλο Four Seasons – Rosa Virginiana, τρία τριαντάφυλλα Moss και ένα τριαντάφυλλο Centifolia γνωστό ως “Unique”.
Περιέργως, το τριαντάφυλλο που συνδέεται περισσότερο με τον κήπο της, το πολύ αρωματικό Souvenir de la Malmaison παρουσιάστηκε μόνο δεκαετίες μετά τον θάνατό της.
Η Josephine δεν επέζησε από το τέλος της Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα. Πέθανε στο Malmaison στις 29 Μαΐου 1814, λίγο πριν τα πενήντα δεύτερα γενέθλιά της.
