Ηλιοτρόπια: Σύμβολο και λατρεία του ήλιου και του καλοκαιριού
Από σύμβολο λατρείας στους Ίνκας σε σήμα κατατεθέν κατά της πυρηνικής ενέργειας και σύμβολο της χίπικης κουλτούρας. Ο μύθος γύρω από τον κατατρεγμένο έρωτα του θεού Ήλιου στην ελληνική μυθολογία μέχρι τους συμβολισμούς του. Η ιστορία και η δύναμη ενός λουλουδιού! Τι είναι αυτό που κάνει τα ηλιοτρόπια τόσο εντυπωσιακά;
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Ηλίανθος, ηλιοτρόπιο ή απλά ήλιος… Το λουλούδι που συμβολίζει αυτό ακριβώς που είναι, δηλαδή τον ήλιο…Το ηλιοτρόπιο συμβολίζει τη βαθιά πίστη, την επιμονή και αντανακλά τη ζεστασιά, την ευτυχία και την μακροβιότητα… Για κάποιους, ο ηλίανθος υπόσχεται δύναμη, θερμότητα και τροφή, δηλαδή τις ευεργετικές ιδιότητες του ήλιου…
Άλλοι βρίσκουν πως η βασιλική εμφάνιση του ηλίανθου υποδηλώνει περηφάνια ή έρωτα χωρίς ανταπόκριση. Σίγουρα όμως το ζωηρό χρώμα και η επιβλητικότητα του υπέροχου αυτού άνθους μπορούν εκπέμπουν αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση και θέρμη…
Ο μύθος… ενός χαμένου έρωτα
Ο μύθος του λέει ότι κρύβει έναν μεγάλο έρωτα και ακολουθεί πάντα τον ήλιο. Σύμφωνα με αυτόν, ο Ήλιος ήταν ερωτευμένος με την Ωκεανίδα Νύμφη, Κλυτία. Τον έρωτα αυτό αποφάσισε να καταστρέψει η Αφροδίτη, θέλοντας να πάρει εκδίκηση. Η θεά είχε εξοργιστεί, επειδή ο Ήλιος φανέρωσε την κρυφή ερωτική της σχέση με τον Άρη. Τον καταράστηκε, λοιπόν, να ερωτευτεί παράφορα την Λευκοθόη, κόρη του βασιλιά της Περσίας Όρχαμου και της Ευρυνόμης.
Επειδή ήταν πάρα πολύ όμορφη, ο Ήλιος έριχνε τις ακτίνες του μόνο πάνω της. Ανέτειλε κάθε πρωί νωρίτερα και έδυε αργότερα, ώστε να μπορεί να τη θαυμάζει. Κάποια στιγμή θέλησε να την πλησιάσει και για να μπει στο διαμέρισμα της αγαπημένης του, πήρε τη μορφή της Ευρυνόμης. Κατάφερε να διώξει τις σκλάβες και να μείνει μόνος μαζί της, με τα εξής λόγια: «Φύγετε τώρα γιατί έχω κάποιο μυστικό να ανακοινώσω στην κυρά σας». Τότε αποκάλυψε στη Λευκοθόη την ταυτότητα και τις προθέσεις του: «Εγώ είμαι αυτός που σας βλέπει όλους και φωτίζει το Σύμπαν, είμαι το φως του κόσμου και σε αγαπώ».
Ακούγοντας αυτά τα λόγια η Λευκοθόη τρομοκρατήθηκε. Ο Ήλιος χωρίς να χάσει καιρό πήρε την πραγματική του μορφή και απέκτησε τη συνηθισμένη λαμπρότητα του. Τότε η νεαρή κοπέλα τον ερωτεύτηκε παράφορα. Η πρώην ερωμένη του Ήλιου, η Κλυτία, ζήλεψε την ευτυχία τους. Πληροφόρησε τον βασιλιά Όρχαμο για τα καμώματα της κόρης του και εκείνος την τιμώρησε. Την έθαψε ζωντανή και ζήτησε να τη σκεπάσουν με ένα λόφο άμμου. Ο Ήλιος προσπάθησε να σώσει τη Λευκοθόη, αλλά ήταν πολύ αργά. Η κοπέλα είχε πεθάνει από ασφυξία. Για να τιμήσει τη μνήμη της, την περιέχυσε με αμβροσία και πότισε τη γη γύρω της λέγοντας: «Θα κάνω τουλάχιστον ό,τι χρειάζεται για να ανέβεις στον ουρανό».
Αμέσως το κορμί της Λευκοθόης έβγαλε ρίζες και έγινε το δέντρο που παράγει το λιβάνι. Από εκείνη την ημέρα ο Ήλιος διέκοψε κάθε επαφή με την Κλυτία και την περιφρονούσε. Η απελπισία της την οδήγησε σε θανάσιμο μαρασμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ριζώσει στη γη και να μετατραπεί σε ένα φυτό με κίτρινο χρώμα.
Πρόκειται για το ηλιοτρόπιο, το λουλούδι που στρέφεται στη μεριά του ήλιου και μαρτυρά τον έρωτα της Κλυτίας προς τον θεό. Λέγεται πως το ηλιοτρόπιο όταν βρεθεί κοντά σε δέντρα που παράγουν λιβάνι τα μαραίνει και μαραίνεται και το ίδιο αμέσως μετά. Πηγή: «Ελληνική Μυθολογία, ο Ναός των Μουσών», Εκδόσεις Μίλητος…
…Κι η μέρα χώριζε από το κορμί σου, ανέβαινε, άνοιγε,
μεγάλη ευχή πάνω στα ηλιοτρόπια.
Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί
Τα λιβάδια, η ταινία, η μόδα και τα σύμβολα…
Οι εικόνες από τα απέραντα χωράφια με ανθισμένους ηλίανθους στην Τοσκάνη, στη νότια Γαλλία αλλά και στη δική μας Φλώρινα είναι τοπία που γεμίζουν το βλέμμα με χρυσό χρώμα. Μία νοητή κίτρινη θάλασσα που ζαλίζει με την ομορφιά της. Όταν μάλιστα ξεπηδούν ανάμεσά της μοβ λεβάντες και καταπράσινα κυπαρίσσια και ο ουρανός βάφεται γαλάζιος είναι μία ακαταμάχητη περιπλάνηση του βλέμματος…
Κι ύστερα είναι κι εκείνη η παλιά ταινία… εκείνο το πικρό μελόδραμα του Vittorio de Sica, «I Girasoli» (Το ηλιοτρόπιο), του 1970. Σε μία ιταλική ταινία που ο θεός Μαρτσέλο Μαστρογιάννι αγκαλιάζει τη θεά Σοφία Λόρεν μέσα σε αυτούς τους απέραντους ορίζοντες, φυτεμένους με ήλιους σε ένα κινηματογραφικό αριστούργημα.
Ο Βιττόριο ντε Σίκα παρουσιάζει μία συνταρακτική ιστορία αγάπης, από τον ανέμελο έρωτα έως την αγωνία της ιστορικής πραγματικότητας, σ’ έναν κόσμο που αγωνίζεται, φθείρεται και συνεχίζει να ζητά απαντήσεις, ενώ η μαγική μουσική του σπουδαίου Ενρίκο Νίκολα Μαντσίνι, ταξιδεύει τον θεατή, στο φιλμ «Ηλιοτρόπιο».
Μελό-ξεμελό, σου άφηνε αυτή τη γλύκα και την ελπίδα για μια νέα ζωή, την ελπίδα που αποτυπώθηκε αργότερα στα σύμβολα της κουλτούρας των χίπις και στη δεκαετία του ’80 των οικολογικών οργανώσεων και του “Nein Danke” των Πρασίνων της Γερμανίας και της διαμαρτυρίας για τα πυρηνικά εργοστάσια.
Πυρηνικά εργοστάσια που λειτουργούν και παράγουν δίπλα σε κάμπους με ηλίανθους, εθνικό λουλούδι της Ουκρανίας, και τραγικό σύμβολο συνάμα μέσα στις απαγορευμένες ζώνες του Τσέρνομπιλ. Έτσι απλά τα φάγαμε και τα κατάπιαμε. Απέμειναν οι μικρές κονκάρδες μας με το “Nein Danke” μαζί με τις επιλεκτικά κατασκευασμένες αναμνήσεις μας.
Κι ύστερα ήρθαν οι Dolce & Gabbana με τη συλλογή τους «Ηλιοτρόπια» να μας θυμίσουν το περυσινό φθινόπωρο τη μαγεία της δημιουργίας. Το σχεδιαστικό δίδυμο που ποτέ δεν έκρυψε τη λατρεία του για τα έντονα χρώματα, τα εντυπωσιακά μοτίβα και την αγάπη τους για κάθε τι ιταλικό. Η συλλογή (που αν κάνετε αναζήτηση σε παγκόσμια e shops θα βρείτε ακόμη κομμάτια της, όπως το υπέροχο μαγιό), περιελάμβανε από μάξι και μίντι φορέματα και φούστες, σακάκια, παλτό, καλσόν, τσάντες και παπούτσια με τα φωτεινά ηλιοτρόπια να κυριαρχούν.
Η θηλυκότητα και η ωδή στο κίτρινο χρώμα σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια και όπως κάπου γράφτηκε ειδικά για το μαγιό της συλλογής: «Σε ένα βασίλειο δίπλα στη θάλασσα έζησε μια πριγκίπισσα τόσο ψηλή και φωτεινή όσο ένας ηλίανθος»!
Γιατί τα ηλιοτρόπια… χορεύουν;
Ναι, είναι ξεκάθαρο και επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι τα ηλιοτρόπια χορεύουν… Δεν στρέφουν απλώς το άνθος προς τον ήλιο παρακολουθώντας την πορεία του, όπως τόσα χρόνια πιστεύαμε, γέρνουν επίσης τους βλαστούς τους χάρη σε έναν ασύμμετρο πολλαπλασιασμό των κυττάρων τους.
Τα ηλιοτρόπια ακολουθούν τον ήλιο καθώς κινείται κατά μήκος του ουρανού κατά τη διάρκεια της ημέρας και μία νέα μελέτη προσδιορίζει τώρα τους μηχανισμούς πίσω από αυτή την κίνηση.
Τα ηλιοτρόπια στρέφονται προς τα ανατολικά το πρωί με την ανατολή του ηλίου και τον ακολουθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς κινείται κατά μήκος του ουρανού, στρεφόμενα τελικά προς τα δυτικά με τη δύση του ηλίου. Τη νύχτα, τα λουλούδια στρέφονται πάλι προς τα ανατολικά στο σκοτάδι, σε ετοιμότητα για τις πρώτες ακτίνες του ήλιου την αυγή.
Σε μια νέα μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι η ικανότητα του ηλιοτρόπιου να ανιχνεύει το φως και το εσωτερικό του ρολόι συνεργάζονται για να ενεργοποιήσουν γονίδια ανάπτυξης που επιτρέπουν στους μίσχους να κάμπτονται με την πορεία του ήλιου.
Έτσι, ο ταχύτερος πολλαπλασιασμός των κυττάρων στη ανατολική πλευρά αναγκάζει τον βλαστό να στρέφεται δυτικά και τούμπαλιν. Η χορευτική αυτή φιγούρα τους διαρκεί μέχρι την πλήρη ωρίμανση της ταξιανθίας τους, όπου εκεί πια ακινητοποιούνται και μένουν με τα σπέρματα-σπόρια τους στραμμένα ανατολικά προς τον ήλιο!
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι υπάρχουν δύο μηχανισμοί ανάπτυξης στα ηλιοτρόπια. Ο πρώτος, ο οποίος βασίζεται στο διαθέσιμο φως, θέτει ένα βασικό ρυθμό ανάπτυξης του φυτού. Ο δεύτερος, που ελέγχεται από τον κιρκαδικό ρυθμό και επηρεάζεται από την κατεύθυνση του φωτός, προκαλεί τον μίσχο του φυτού να αναπτύσσεται περισσότερο από τη μία πλευρά, ώστε το φυτό να κινείται από τα ανατολικά προς τα δυτικά κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Καθώς το φυτό ωριμάζει, η συνολική ανάπτυξή του επιβραδύνεται και παύει να κινείται κατά τη διάρκεια της ημέρας, σταματώντας τελικά στραμμένο προς τα ανατολικά.
