Το κόκκινο στο σινεμά! Γιατί ξεχωρίζει στην παλέτα των κινηματογραφιστών;
Είναι βέβαιο ότι το κόκκινο χρώμα έχει τεράστιο αντίκτυπο στους δημιουργούς ταινιών. Γιατί όμως ξεχωρίζει ανάμεσα στις παλέτες που χρησιμοποιούν οι σκηνοθέτες; Από το κόκκινο ταμπούρλο στην αντιναζιστική ταινία «Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» μέχρι τα κόκκινα πόμολα της πόρτας που ο Μπρους Γουίλις δεν μπορεί να ανοίξει, κι από εκεί στο κορίτσι με το κόκκινο παλτό που διασχίζει το γκέτο, και στο μπουφάν του Τζέιμς Ντιν, οι σκηνοθέτες λατρεύουν το κόκκινο χρώμα από την αυγή του κινηματογράφου! Τι κάνει όμως το κόκκινο τόσο δημοφιλές;
Υπάρχουν πολλές μελέτες που λένε ότι το κόκκινο ξεχωρίζει μεταξύ άλλων χρωμάτων και μπορεί να σας εξασφαλίσει ένα πρόστιμο… για υπερβολική ταχύτητα, αλλά σύμφωνα με την ψυχολογία των χρωμάτων, υπάρχουν μερικά βαθύτερα πράγματα στο θέμα.
Λέγεται ότι το κόκκινο ήταν το χρώμα των βασιλιάδων, γιατί περιείχε όλες τις ποιότητες που θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν έναν ηγέτη: δύναμη, πάθος, αποφασιστικότητα, επιβλητικότητα.
Το κόκκινο είναι ένα χρώμα στενά συνδεδεμένο τόσο με τη ζωή, λόγω του αίματος, όσο και με τον κίνδυνο, ίσως πάλι λόγω του αίματος – το αίμα, άλλωστε, εμφανίζεται όπου υπάρχει γέννηση (ναι, προφανώς με κάποιο τρόπο συγκαταλέγεται σε αυτό και η γυναικεία περίοδος) και όπου υπάρχει θάνατος.
Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών του, το κόκκινο είναι το πιο έντονο χρώμα. Είναι επιθετικό, προκλητικό, απαγορευτικό και ζωντανό.
Ναι, αλλά γιατί στο σινεμά;
Οι κινηματογραφιστές χρησιμοποιούν τη θεωρία των χρωμάτων για να δημιουργήσουν τη διάθεση για τη δουλειά τους. Πολλά χρώματα «σημαίνουν» διαφορετικά πράγματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το χρώμα καθορίζει μια συγκεκριμένη διάθεση και τόνο. Μερικοί κινηματογραφιστές επιστρέφουν στα ίδια χρώματα για να προκαλέσουν παρόμοια συναισθήματα.
Υποθέτω ότι μπορούμε να κατηγορήσουμε τον Μάγο του Οζ για την εμφάνιση του κόκκινου χρώματος στις ταινίες. Στο βιβλίο, τα γοβάκια της Dorothy ήταν ασημένια, αλλά ο σκηνοθέτης ήθελε τα παπούτσια να εντυπωσιάζουν στην οθόνη. Δεδομένου ότι ο Πράσινος και ο Κίτρινος είχαν ήδη σημαντικούς ρόλους στην ταινία, η απόφαση λήφθηκε και τα γοβάκια έγιναν αστραφτερά και ρουμπινί-κόκκινο. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία…
Η ταινία του 1955, «Επαναστάτης Χωρίς Αιτία» είναι ίσως ένα από τα πιο προφανή παραδείγματα για τις επιθετικές ιδιότητες του κόκκινου. Ο Τζέιμς Ντην έχει μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου σε συνδυασμό με το κόκκινο μπουφάν που φορούσε ο χαρακτήρας που ενσάρκωσε: ένας οργισμένος έφηβος, το μαύρο πρόβατο της οικογένειας και του στενού του περιβάλλοντος.
Ειδικά δεδομένου της εποχής στην οποία κυκλοφόρησε η ταινία – μιας εποχής πολύ πιο «συγκρατημένης» ηθικά – το κόκκινο μπουφάν ήταν μια σκανδαλώδης επιλογή, που πετύχαινε άριστα τον σκοπό της, να φτάσει, δηλαδή, την εφηβική οργή του χαρακτήρα στα άκρα, με το οπτικό κομμάτι να βοηθά και να υποστηρίζει το υποκριτικό.
Όπως λέει η Patti Bellantoni στο βιβλίο της If It’s Purple, Someone’s Gonna Die, «ένα ιστορικά ακριβές μαύρο μπουφάν θα είχε κάνει τον Τζέιμς Ντιν κλισέ – μία απλή αντιγραφή του Mάρλον Μπράντο».
Η επιλογή του κόκκινου μπουφάν δημιούργησε οπτικά έναν πρωτότυπο αντιήρωα, που εν τέλει άσκησε μεγάλη επιρροή σε συγκεκριμένο κοινό της εποχής και άφησε ένα σημάδι στην ιστορία του σινεμά.
Το κόκκινο χρώμα έχει χρησιμοποιηθεί από πολλούς κινηματογραφιστές, αλλά ο Μάρτιν Σκορτσέζε έχει μια ιδιαίτερη σχέση μαζί του. Για τον Μάρτιν Σκορτσέζε, αυτό το χρώμα είναι το κόκκινο.
Ο Σκορτσέζε μεγάλωσε με ασπρόμαυρες ταινίες και έμαθε να χρησιμοποιεί την κινηματογραφική μηχανή στην κλίμακα του γκρι. Αυτή η αίσθηση του «χρωματισμού» όταν εμφανίστηκε το έγχρωμο φιλμ είναι που έκανε τον διάσημο σκηνοθέτη να επιθυμεί τον οπτικό αντίκτυπο. Να διευρύνει τη χρωματική του παλέτα και να επικεντρωθεί σε μια απόχρωση: το κόκκινο.
Για τον Σκορτσέζε το κόκκινο είναι το χρώμα της εμμονής και οι πράξεις που θα κάνουν οι άνθρωποι για να παραμείνουν στην κορυφή.
Πώς χρησιμοποιεί ο Μάρτιν Σκορσέζε το κόκκινο χρώμα στις ταινίες του; Οι περισσότερες ταινίες του Σκορσέζε έχουν ηθική πυξίδα. Και όταν έρθει η ώρα να δείξουμε το κακό ή μια βρώμικη ιστορία, ήρθε η ώρα να «λούσει» αυτά τα πλάνα στο κόκκινο. Είτε πρόκειται για τον οπτικό αντίκτυπο ενός πυροβολισμού, είτε απλώς για ένα προβολέα που δείχνει τη θλιβερή πλευρά του Travis Bickle, το κόκκινο πάντα σκάει στην οθόνη.
Ή τι γίνεται με τις σκηνές μέσα στα εστιατόρια στο Goodfellas όπου φαίνεται ότι αυτοί οι τύποι τρώνε κυριολεκτικά στην κόλαση; Ο Σκορτσέζε χρησιμοποιεί το κόκκινο ως άμεσο, οπτικό σήμα για τη βία, τον κίνδυνο, το αίμα και τον πόθο.
Στην ταινία «2001: A Space Odyssey» (1968), ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ S επέλεξε να χρησιμοποιήσει το κόκκινο χρώμα για τον υπολογιστή HAL που ξεκινά ως συνεργάτης της διαστημικής αποστολής και καταλήγει αντίπαλος. Εδώ το κόκκινο έχει και τους δύο βασικούς του ρόλους. Αρχικά, ο HAL εμφανίζεται ως ο πιο έξυπνος υπολογιστής που υπήρξε ποτέ, με δυνατότητες ίδιες με αυτές του ανθρώπινου εγκεφάλου – γνωρίζουμε τον HAL σαν τον πρώτο υπολογιστή που μπορεί να έχει συναισθήματα.
Το κόκκινο μάτι του συμβολίζει, θα λέγαμε, την σχεδόν ανθρώπινη υπόσταση που έχει ο υπολογιστής, σαν μέσα στα καλώδιά του να έτρεχε αίμα. Στη συνέχεια, το σφάλμα του HAL οδηγεί σε μία επικίνδυνη (και τελικώς θανατηφόρο) κατάσταση για τους ανθρώπους της αποστολής.
Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου ο τελευταίος αστροναύτης που έχει μείνει ζωντανός καταφέρνει να μπει στο διαστημόπλοιο (όταν ο HAL έχει προσπαθήσει να τον εμποδίσει να μπει): ο θάλαμος φωτίζεται με έντονο κόκκινο φως, και έτσι δημιουργείται ακόμη πιο έντονα η αίσθηση του κινδύνου.
Στην ταινία «Η λίστα του Σίντλερ» (1993) το κορίτσι με το κόκκινο παλτό μένει ανεξίτηλο στη μνήμη: Το κόκκινο, ως το μόνο χρώμα μέσα σε ένα ασπρόμαυρο τοπίο. Το κοριτσάκι με το κόκκινο παλτό εμφανίζεται στην ταινία και ως σύμβολο της ζωής μέσα στο χάος του πολέμου, αλλά και ως σύμβολο θανάτου αργότερα, μάλλον με τη μορφή της τραγικής ειρωνείας.
O Στίβεν Σπίλμπεργκ είχε εξηγήσει πως το κόκκινο χρώμα, από τη δική του οπτική, συμβόλιζε καθαρά τη γενοκτονία των Εβραίων, για την οποία οι γνώριζαν πολύ καλά οι ιθύνοντες στις ΗΠΑ, αλλά δεν έκαναν τίποτα για να την σταματήσουν.
Ενώ από την άλλη, η ζωηρότητα του χρώματος υποδεικνύει τη ζωηρή ανάγκη για την ελπίδα, τη χαρά και κάθε είδους ευτυχία που οι Ναζί κατέστρεψαν μαζί με όλα τα υπόλοιπα καλά πράγματα.
Και τέλος, η εμφάνιση του μικρού κοριτσιού με το κόκκινο παλτό να περπατά ανάμεσα σε πτώματα είναι αυτό που ταρακουνάει τον Σίντλερ, ώστε να συνειδητοποιήσει καθαρά τι ήταν αυτό που έκαναν και τι πραγματικά συνέβαινε.
Ερχόμαστε τώρα σε μία πολύ μεταγενέστερη ταινία, το «American Beauty» (1999) του Sam Mendes και συγκεκριμένα στην πασίγνωστη σκηνή της ταινίας, με τη γυμνή κοπέλα-πειρασμό να λούζεται από χιλιάδες κόκκινα πέταλα από τριαντάφυλλα, σε μία φαντασίωση του πρωταγωνιστή. Εδώ το κόκκινο συμβολίζει τον κίνδυνο που προκαλείται από ένα ανεξέλεγκτο πάθος.
Σε μεγάλο μέρος της ταινίας, το κόκκινο εμφανίζεται επανειλημμένα σε συνδυασμό με το άσπρο και το μπλε, για να υποδηλώσει τον βασικό νοηματικό κορμό της ταινίας, την κλασική αμερικανική οικογένεια – η εξωτερική εικόνα τέλεια, αλλά το εσωτερικό κατεστραμμένο.
Το σπίτι του πρωταγωνιστή έχει άσπρους τοίχους και μπλε παράθυρα (το μπλε και το άσπρο είναι χρώματα ήπια και ήρεμα), αλλά πίσω από την κόκκινη πόρτα του σπιτιού η οικογένεια βρίσκεται σε συναισθηματικό πόλεμο.
Σε συνδυασμό με άλλες χρήσεις του κόκκινου στην ταινία, αποτελεί μία «μελέτη» για το πώς χρησιμοποιείται το χρώμα για να υποδείξει συναισθήματα και συμβολισμούς, από τον θυμό έως τον πόθος και τον πόνο.
Το κόκκινο αντιπροσωπεύει την υγεία, την ευτυχία και την ευημερία στην κινεζική κουλτούρα, επομένως δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη ότι είναι το χρώμα που συχνά χρησιμοποιείται σε κινεζικούς γάμους και είναι το χρώμα του νυφικού.
Ωστόσο, στην ταινία «Σήκωσε τα κόκκινα φανάρια» του Ζανγκ Γιμού είναι ενδιαφέρον επειδή χρησιμοποιεί το κόκκινο ως σύμβολο για την ελπίδα της ευτυχίας και όχι για τις πραγματικότητες της ευτυχίας.
Για παράδειγμα, όταν ο κύριος του νοικοκυριού ευνοεί μια από τις τέσσερις συζύγους του, τα κόκκινα φανάρια της ανάβουν και το υπόλοιπο σπίτι αρχίζει να της παρέχει την καλύτερη δυνατή μεταχείριση.
Δυστυχώς, αυτό δεν είναι πραγματική ευτυχία γιατί ο κύριος αλλάζει την ευνοούμενή του σε τακτική βάση, αναγκάζοντας έτσι τις γυναίκες του σε έναν άγριο ανταγωνισμό χωρίς τέλος. Ενώ σε ένα άλλο παράδειγμα, μια υπηρέτρια με ελπίδες να γίνει η πέμπτη σύζυγος έχει κόκκινα φανάρια στο δωμάτιό της, γι’ αυτό και η απώλεια της ελπίδας της συμπίπτει με το κάψιμο των κόκκινων φαναριών.
