Γιατί χωρίζουν τα ζευγάρια; Μπορεί η επιστήμη των μαθηματικών να εξηγήσει την «Ανατομία μιας πτώσης»;

Τι κάνει μια σχέση να κρατηθεί ή να…πέσει; Η Γαλλίδα σκηνοθέτρια Ζυστίν Τριέ, στη βραβευμένη με τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών και με  Όσκαρ σεναρίου ταινίας «Ανατομία Μιας Πτώσης», ανακατασκευάζει μια μοιραία πτώση προκειμένου να εξετάσει την κατάρρευση της σχέσης των πρωταγωνιστών. Δυστυχώς οι χωρισμοί, όπως αυτός που παρακολουθούμε στην ταινία, είναι αρκετά συνηθισμένοι. Πως όμως κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να σταματήσουν την πτώση αυτή και να παραμείνουν χαρούμενα; Η μαθηματική ανατομία μιας πτώσης εξηγείται εδώ.

Γράφουν οι: José-Manuel Rey, Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, Jorge Herrera de la Cruz, Καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο CEU San Pablo

Παγκόσμιες έρευνες δείχνουν υψηλά επίπεδα αποτυχίας των γάμων, με άνοδο προς το τέλος του 20ού αιώνα. Σε κάποιες Δυτικές χώρες μάλιστα, το 50% των γάμων δεν καταφέρνει να ξεπεράσει τα 25 χρόνια, αποδεικνύοντας το γνωστό «οι μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγια».

Σύμφωνα με την Τριέ, το παράξενο είναι μια σχέση να λειτουργεί και όχι το αντίθετο. Η πλειοψηφία των ερωτικών σχέσεων αποτελεί για πολλούς μια κόλαση, την οποία η ταινία επιχειρεί να εξερευνήσει.

Το σημαντικό είναι πως οι στατιστικές γύρω από τα διαζύγια δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις σχέσεις στις οποίες το ζευγάρι δεν είναι ευτυχισμένο. Ίσως όντως η πλειοψηφία των σχέσεων μοιάζει με κόλαση, αλλά ακόμα και σήμερα κάποιοι γάμοι αντέχουν στον χρόνο και μοιάζουν εξαιρετικά δυνατοί.

Η διχοτομία αυτή, δηλαδή από τη μία η αποτυχία και από την άλλη η επιτυχία, μοιάζουν να συνοψίζουν την παρούσα κατάσταση του γάμου στη Δύση. Ή αλλιώς γάμοι «όλα ή τίποτα».

Διοχετεύοντας ενέργεια στη σχέση

Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει πως οι ερωτικές σχέσεις τείνουν να φθίνουν, δηλαδή τα επίπεδα ικανοποίησης να μειώνονται με τον καιρό. Τα επιτυχημένα ζευγάρια καταφέρνουν να γλιτώσουν την πτώση αυτή μένοντας σε ένα σταθερό επίπεδο ικανοποίησης. Πολλοί άλλοι όμως σταδιακά χάνουν την ικανοποίησή τους φτάνοντας πλέον στο σημείο να χωρίζουν αργά ή γρήγορα.

Η ψυχολογία μας δείχνει ότι δεν αρκεί μόνο η αγάπη για να είναι μαζί ένα ζευγάρι. Χρειάζεται και προσπάθεια. Κάποιοι επιστήμονες συνδέουν το παραπάνω με τον δεύτερο  θερμοδυναμικό νόμο, κατά τον οποίο ένα κλειστό σύστημα (όπως ο γάμος) επιδεινώνεται εκτός και αν του δοθεί ενέργεια.

Με λίγα λόγια, αν δεν κάνεις τίποτα για να γίνουν τα πράγματα καλύτερα μέσα σε ένα γάμο, αλλά δεν κάνεις και τίποτα λάθος, ο γάμος ακόμα θα έχει την τάση να φθίνει με τον καιρό.

Η θεωρία «όλα ή τίποτα» υπονοεί ότι οι επιτυχημένοι γάμοι απαιτούν κι από τα δύο μέλη να επενδύουν και χρόνο και ενέργεια Τα ζευγάρια που όντως το κάνουν θα ανταμειφθούν με υψηλά επίπεδα ικανοποίησης, ενώ οι υπόλοιποι θα βιώσουν μια πτώση ανάλογη με αυτή στην ταινία της Τριέ.

Πως όμως κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να σταματήσουν την πτώση αυτή και να παραμείνουν χαρούμενα; Όπως οι πρωταγωνιστές του «Ανατομία Μιας Πτώσης», όλα τα ζευγάρια ξεκινούν ερωτευμένα και θέλουν να μείνουν για πάντα μαζί.

Αν υποθέσουμε ότι ταιριάζουν και έχουν τη διάθεση να προσπαθήσουν μαζί, δημιουργούν αυτό που κάποιοι ονομάζουν «Σχέση Αδάμ και Εύας», δηλαδή το Βιβλικό αρχέτυπο της αρμονικής, μακροχρόνιας ένωσης.

Αναλύοντας τη «Σχέση Αδάμ και Εύας»

Χρησιμοποιώντας τα δυναμικά συστήματα για να αναλύσουμε αυτό το μοντέλο σχέσης, επιβεβαιώνεται η θεωρία «όλα ή τίποτα». Τα δυναμικά συστήματα είναι ένα μαθηματικό εργαλείο για την κατανόηση την εξέλιξης μιας μεταβλητής με τον χρόνο.

Στην περίπτωση των ερωτικών σχέσεων ενδιαφερόμαστε για το συναίσθημα της αγάπης σε ένα ζευγάρι. Επειδή χρειάζεται προσπάθεια για να κρατηθεί μια σχέση, μετατρέπεται σε ένα δυναμικό σύστημα που ελέγχεται από την προσπάθεια.

Η προσπάθεια ρυθμίζει το συναίσθημα, με στόχο να το κάνει να κρατήσει για πάντα. Εφαρμόζοντας τη θεωρία αυτή φτάνουμε στο συμπέρασμα πως μια επιτυχημένη σχέση απαιτεί προσπάθεια πέρα από τα επίπεδα που προτιμά το ζευγάρι, και αυτό κάνει τη συντήρησή της δύσκολη.

Η μαθηματική ανατομία μιας πτώσης

Όπως λέει και η Σάντρα στην ταινία της Τριέ, υπάρχουν φορές που η σχέση είναι χαοτική, άλλες που παλεύεις μόνος σου, κάποιες δίπλα στον σύντροφό σου και κάποιες απέναντί του.

Η σχέση του Σάμιουελ και της Σάντρα μοιράζεται στοιχεία με σχέσεις άλλων ζευγαριών. Η αφετηρία είναι πολύ ψηλά: Το συναίσθημα της αγάπης είναι στο ζενίθ και υπάρχει η κοινή πίστη ότι δεν θα τελειώσει ποτέ.

Και οι δύο είναι πρόθυμοι να συμβάλλουν στην ευτυχία της σχέσης κάνοντας ο καθένας τη δική του προσπάθεια, και ξέρουν και οι δύο πως κάποιο σοκ ή εξωτερικός παράγοντας θα αλλάξει τελικά την κατάσταση αυτή.

Σε γενικές γραμμές, τα ζευγάρια με το ίδιο κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο είναι πιο σταθερά. Πολλά ζευγάρια, ωστόσο, διαφέρουν σε μία ή περισσότερες από αυτές τις απόψεις.

Η δεύτερη περίπτωση μπορεί να επεκταθεί πέρα από τις περιστάσεις ενός ατόμου: Στο πιο στοιχειώδες επίπεδό της, μπορεί να συνοψιστεί σε αναντιστοιχία ή ανισορροπία στο πόσο αποτελεσματικό είναι ένα μέλος ενός ζευγαριού στη μετατροπή της προσπάθειας σε «συναίσθημα αγάπης» ή ευτυχία.

Μια τέτοια διαφορά μπορεί να οδηγήσει σε ασύμμετρα επίπεδα προσπάθειας αφιερωμένης στην επιτυχία της σχέσης, τα οποία είναι ήδη υψηλότερα από αυτά που θα προτιμούσαν να αφιερώσουν και οι δύο.

Αυτό συμβαίνει στη σχέση του Σάμουελ και της Σάντρα: Σε ένα σημείο τής ταινίας ο Σάμουελ τονίζει αυτή την ανισορροπία και η Σάντρα απαντά ότι δεν πιστεύει ότι ένα ζευγάρι πρέπει να κάνει ίσες προσπάθειες, λέγοντας ότι βρίσκει την ιδέα καταθλιπτική.

Ποιος συνεισφέρει περισσότερο;

Τα πιο πρόσφατα υπολογιστικά μοντέλα για την αξιολόγηση της δυναμικής των επιπέδων ανισόρροπης προσπάθειας στα ζευγάρια μας επιτρέπουν να προσομοιώσουμε την εξέλιξη της ευτυχίας σε μια σχέση, τόσο σε προβλέψιμα περιβάλλοντα όσο και με διαφορετικά επίπεδα αβεβαιότητας.

Οι προσομοιώσεις μας υποδηλώνουν ότι η Σάντρα έχει δίκιο: Κάθε σύντροφος δεν χρειάζεται να κάνει το ίδιο επίπεδο προσπάθειας.

Μία από τις σκηνές της ταινίας – όπου η Σάντρα και ο Σάμιουελ αλληλοκατηγορούνται για τις προσπάθειες που έγιναν ή δεν έγιναν για να διατηρήσουν τη σχέση – εμφανίζει τυπική αρνητική δυναμική ζευγαριών, όπου ο καθένας έχει να πει πολλά αρνητικά για τον άλλο.

Η ταινία υπονοεί επίσης ότι ο Σάμιουελ έχει κάνει ή κάνει περισσότερη προσπάθεια από τη Σάντρα στη σχέση τους. Η ανάλυσή μας δείχνει, ίσως παραδόξως, ότι ο πιο αποτελεσματικός συναισθηματικά σύντροφος πρέπει να κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση. Στην ταινία, φαίνεται ότι αυτός είναι ο Σάμιουελ.

Τα εξωτερικά γεγονότα παίζουν μεγάλο ρόλο

Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε επίσης ότι όταν το ζευγάρι υποβάλλεται σε ένα αγχωτικό επεισόδιο, και οι δύο σύντροφοι πρέπει να αυξήσουν τα επίπεδα προσπάθειάς τους για να επιβιώσει η σχέση.

Ο πιο αποτελεσματικός συναισθηματικά σύντροφος πρέπει να κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση

Ωστόσο, το επίπεδο προσπάθειας του πιο αποτελεσματικού συντρόφου πρέπει να αυξηθεί περισσότερο. Στην ταινία, η σχέση της Σάντρα και του Σάμιουελ υφίσταται μια τεράστια ατυχία, η οποία έχει μια παρατεταμένη και έντονη επίδραση στο αφηγηματικό της τόξο. Αυτός είναι ο λόγος που ο Σάμιουελ αισθάνεται πολύ πιο αγχωμένος από τη Σάντρα.

Τα μαθηματικά προσφέρουν ένα αποτέλεσμα που συμφωνεί με την πλοκή τής ταινίας: Η συνεχής υπερπροσπάθεια του πιο αποτελεσματικού συναισθηματικά συντρόφου – που ενισχύεται από μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης – οδηγεί στη διάλυση της σχέσης. Στην περίπτωση της ταινίας, αυτό οδηγεί επίσης στην πτώση του Σάμιουελ.

Πηγή: www.theconversation.com