Γιατί μας αρέσει αυτό που μας αρέσει; Η νευροεπιστήμη απαντά

Εμείς οι άνθρωποι είμαστε ευαίσθητοι στο περιβάλλον μας. Χρησιμοποιούμε αισθητηριακές πληροφορίες για να καθοδηγήσουμε τη συμπεριφορά μας. Αποφασίζουμε πώς θα ενεργήσουμε με βάση την ηδονική αξία που αποδίδουμε σε αντικείμενα, πρόσωπα, καταστάσεις ή γεγονότα. Η ηδονική αποτίμηση είναι, με λίγα λόγια, ένας θεμελιώδης βιολογικός μηχανισμός. Επιπλέον, είναι κρίσιμος για την επιβίωση.

Γράφει η Ana Clemente,
Ερευνήτρια στη γνωστική νευροεπιστήμη,
Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης

Αναζητούμε και συμμετέχουμε σε συμπεριφορές που οδηγούν σε θετικά ή ικανοποιητικά αποτελέσματα και αποφεύγουμε εκείνες που οδηγούν σε αρνητικές ή τιμωρητικές συνέπειες. Κατασκευάζουμε τη γνώση μας για τον κόσμο ανάλογα με το πόσο μας αρέσουν στοιχεία του περιβάλλοντος, και το κάνουμε μαθαίνοντας και δημιουργώντας προσδοκίες για αυτά.

Κανονιστική παράδοση

Για χιλιετίες, οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες επιδίωκαν έναν κοινό στόχο: να εντοπίσουν νόμους που συνδέουν τις ιδιότητες των αντικειμένων και την ευχαρίστηση της αντίληψής τους.

Η ιδέα ότι η προτίμηση πηγάζει από το αντικείμενο ανάγεται στην κλασική φιλοσοφική σκέψη. Η Πυθαγόρεια σχολή υποστήριξε ότι η ηδονική αξία οποιουδήποτε αντικειμένου έγκειται στην αρμονία και την αναλογία μεταξύ των μερών του. Παρομοίως, ιδιότητες όπως η συμμετρία, η ισορροπία και η χρυσή τομή έχουν θεωρηθεί ως καθοριστικοί παράγοντες για τα γούστα μας.

Αυτή η φιλοσοφία υποθέτει ότι η ηδονική αξία είναι εγγενής στο αντικείμενο. Ως εκ τούτου, αναμένεται να προκαλέσει προκαθορισμένες απαντήσεις όσον αφορά την ομορφιά, τη γεύση ή την απόλαυση.

Η σύγχρονη επιτομή αυτής της παράδοσης είναι μια πρόσφατη μελέτη στο Nature Human Behaviour. Οι συγγραφείς της ισχυρίζονται ότι οι προτιμήσεις μπορούν να προβλεφθούν από τα χαρακτηριστικά του ερεθίσματος.

Αλλά τότε γιατί έχουμε τόσο διαφορετικές και μεταβαλλόμενες προτιμήσεις; Γιατί αγαπάμε αυτό που μισούν οι άλλοι και το αντίστροφο; Πώς είναι δυνατόν να σταματήσουμε να μας αρέσει κάτι που αγαπούσαμε, ή το αντίστροφο; Δεν είναι αρκετές οι ιδιότητες των ερεθισμάτων για να εξηγήσουν γιατί μας αρέσει αυτό που μας αρέσει;

Ηδονική ευαισθησία

Αυτές οι θεωρίες και η υπόθεση στην οποία διατυπώνονται δεν αντέχουν σε εμπειρικό έλεγχο. Η συμμετρία δεν αρέσει σε όλους, εξαρτάται από την εμπειρία και την προσωπικότητα. Η προτίμηση στη χρυσή τομή αποτυπώνει τη μέση προτίμηση, όχι την προσωπική.

Είναι λάθος να υποθέσουμε ότι οι γενικές τάσεις συνεπάγονται ομοιομορφία ή ακολουθούν παγκόσμιους νόμους. Στην πραγματικότητα, καλύπτουν σημαντική μεταβλητότητα στην ηδονική ευαισθησία. Δηλαδή στον ρόλο που παίζουν οι ιδιότητες των αντικειμένων στο πόσο μας αρέσουν.

Κάθε άτομο φέρει ένα μοναδικό σύνολο εμπειριών και γνώσεων στην αξιολόγηση. Η αποτίμηση σχετίζεται επίσης με την κατάσταση στην οποία λαμβάνει χώρα. Εξ ου και το ρητό «περί ορέξεως ουδείς λόγος».

Ατομικές διαφορές

Σίγουρα, μας αρέσουν διαφορετικά πράγματα με διαφορετικούς τρόπους. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι οι εγκέφαλοι είναι διαφορετικοί, λόγω γενετικών, αναπτυξιακών ή βιωματικών αιτιών. Αυτό σημαίνει ότι οι διαδικασίες στις οποίες βασίζονται οι αποτιμήσεις ποικίλλουν επίσης.

Η εξέταση αυτών των επιμέρους διαδικασιών είναι το κλειδί για την κατανόηση των συνολικών μηχανισμών. Η νευροεπιστήμη έχει συμβάλει ουσιαστικά σε αυτό.

Η συνδεσιμότητα μεταξύ των αισθητηριακών περιοχών και του συστήματος ανταμοιβής είναι απαραίτητη για την ηδονική αποτίμηση. Εξηγεί μια μεγάλη μεταβλητότητα στην ευχαρίστηση που αντλούμε από ερεθίσματα, όπως η μουσική.

Αυτό σημαίνει ότι η ευχαρίστηση της ακρόασης μουσικής εξαρτάται από το πώς επικοινωνούν αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου. Τόσο πολύ που οι αισθητηριακές πληροφορίες που δεν μεταδίδονται στο σύστημα ανταμοιβής δεν έχουν ηδονική αξία. Αυτό συμβαίνει στην ανηδονία που σχετίζεται με τη μουσική, όπου αυτή η επικοινωνία είναι εξασθενημένη. Ως αποτέλεσμα, τα άτομα με αυτή την πάθηση δεν μπορούν να βιώσουν ευχαρίστηση από τη μουσική.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η προηγούμενη εμπειρία, υπεύθυνη για τις διαφορές στις προτιμήσεις μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ διαφορετικών στιγμών στη ζωή ενός ατόμου.

Η εξοικείωση είναι απαραίτητη για τον καθορισμό των προτιμήσεων. Στην πραγματικότητα, η ευχαρίστηση που βιώνεται με οικεία και άγνωστη μουσική [ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ] επίσης περιλαμβάνει διαφορετική εγκεφαλική δραστηριότητα. Ακόμα κι αν η υπερβολική επανάληψη μπορεί να μας κάνει να κουραζόμαστε, μας αρέσει αυτό που ξέρουμε.

Το να μας αρέσουν αντικείμενα που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες επηρεάζεται από τις προτιμήσεις μας. Έτσι, η προτιμώμενη κατηγορία ορίζει το κριτήριο με το οποίο αξιολογούμε και τα δύο αντικείμενα. Δηλαδή, επιλέγουμε με σύγκριση μεταξύ της προεπιλεγμένης απάντησης και της εναλλακτικής της.

Οι ατομικές διαφορές εξηγούν την ποικιλομορφία στα γούστα μεταξύ των ανθρώπων. Και το πώς αρθρώνεται η αποτίμηση διαμορφώνει την προτίμηση ανάλογα με τις περιστάσεις. Μας αρέσουν διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές στιγμές.

Πώς λοιπόν αναπτύσσουμε προτιμήσεις;

Οι φυσικές οντότητες που σχετίζονται με την επιβίωση συνδέονται με συγκεκριμένες αισθητηριακές ιδιότητες. Αυτό μας επιτρέπει να μάθουμε να εντοπίζουμε κινδύνους και πλεονεκτήματα – τη βασική αρχή με την οποία δημιουργούμε προτιμήσεις. Ωστόσο, αυτό δεν εξηγεί πραγματικά γιατί τα γούστα μας ποικίλλουν. Ένας λόγος είναι ότι οι αποτιμήσεις είναι ευαίσθητες στο πλαίσιο.

Τα περισσότερα γνωστικά συστήματα αναπτύσσουν μηχανισμούς που τους επιτρέπουν να λαμβάνουν υπόψη άλλες σχετικές πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση, τις ανάγκες, τους στόχους και τις προσδοκίες του

Δείτε Επίσης

Έρευνα: Τι συμβαίνει όταν φλερτάρουν τον σύντροφό σας;

Η άποψή μας για τον κόσμο δεν είναι ποτέ αφελής. Αντιλαμβανόμαστε και αξιολογούμε μέσα από έναν ατομικό και τοπικό πρίσμα. Το πρίσμα της εμπειρίας, των γνώσεων, των ενδιαφερόντων, των αναγκών, των στόχων και των προσδοκιών μας. Μας αρέσει αυτό που μας αρέσει γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε, εδώ και τώρα.

Για παράδειγμα, η επιλογή συντρόφου των θηλυκών επηρεάζεται από την προτίμηση των άλλων θηλυκών: Για παράδειγμα, αν μία ομάδα θηλυκών έχει προηγουμένως απορρίψει ένα αρσενικό, το οποίο αργότερα δουν άλλα θηλυκά να τον κυνηγούν, τότε θα αλλάξουν γνώμη.

Οι προσδοκίες, η φυσιολογία και το περιβάλλον έχουν σημαντική επίδραση στην αξιολόγηση των προτιμήσεων. Επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα αντιληπτικά, γνωστικά και συναισθηματικά συστήματα δρουν σε αυτό.

Για παράδειγμα, όταν πεινάμε, το να φάμε κάτι γλυκό είναι συχνά πολύ ευχάριστο. Καθώς χορταίνουμε, η απόλαυση του φαγητού μειώνεται, σε σημείο που να σιχαινόμαστε τα αγαπημένα μας φαγητά σε συγκεκριμένες στιγμές.

Συστήματα αξιολόγησης

Εν ολίγοις, η ηδονική αξία δεν είναι εγγενής στο αντικείμενο. Δεν μπορεί να προβλεφθεί μόνο με βάση τα χαρακτηριστικά του. Εξαρτάται από την ατομική νευροβιολογία και τους υπολογιστικούς πόρους που εμπλέκονται.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι εκτιμήσεις είναι αυθαίρετες. Αν ήταν, θα είχαν μικρή βιολογική χρησιμότητα. Αντίθετα, οι μηχανισμοί του εγκεφάλου έχουν εξελιχθεί για να παρέχουν ευέλικτες αποκρίσεις σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Το ίδιο ερέθισμα μπορεί να λάβει ριζικά διαφορετικές τιμές ανάλογα με την κατάσταση. Μπορεί να είναι ωφέλιμο για ένα άτομο και επιζήμιο για ένα άλλο ή ωφέλιμο υπό ορισμένες συνθήκες και επιζήμιες σε άλλες.

Επομένως, τα συστήματα αξιολόγησης είναι προσαρμοστικά και όχι ρυθμιστικά. Εξυπηρετούν την επιβίωση πολύ καλύτερα προβλέποντας την αξία των αντικειμένων σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Η αντίληψη δεν είναι μια παθητική καταγραφή των ιδιοτήτων των αντικειμένων. Είναι το μέσο με το οποίο ένα ενεργό γνωστικό σύστημα προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο. Και το κάνει αξιολογώντας συνεχώς την εμπειρία, τους στόχους και τις προσδοκίες που σχετίζονται με αυτά.

Η άποψή μας για τον κόσμο δεν είναι ποτέ αφελής. Αντιλαμβανόμαστε και αξιολογούμε μέσα από έναν ατομικό και τοπικό πρίσμα. Το πρίσμα της εμπειρίας, των γνώσεων, των ενδιαφερόντων, των αναγκών, των στόχων και των προσδοκιών μας.

Μας αρέσει αυτό που μας αρέσει γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε, εδώ και τώρα.