Γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται τόσο παράξενα και επιθετικά;
Όλοι συμπεριφέρονται τόσο περίεργα! Το πιο προφανές πρόσφατο παράξενο ήταν όταν ο Will Smith χτύπησε τον Chris Rock στα Όσκαρ. Αλλά αν κοιτάξετε προσεκτικά, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται άσχημα σε διάφορες στιγμές και για μικροπράγματα εδώ και αρκετό καιρό. Το έγκλημα, τα περιστατικά βιαιοπραγιών, και άλλα είδη περίεργης, αγενούς και επιθετικής συμπεριφοράς έχουν αυξηθεί πρόσφατα. Γιατί;
Επιμέλεια: Μαρία Καλοπούλου
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η αγενής, παράλογη και επιθετική συμπεριφορά φαίνεται να έχει εξαπλωθεί τόσο πολύ όσο το ψήσιμο του ψωμιού και το Netflix!
Η κακή συμπεριφορά όλων των ειδών —από αγένεια και απροσεξία μέχρι σωματική βία— έχει αυξηθεί, όπως τονίζουν όλες οι μελέτες και οι έρευνες που δημοσιεύονται φέτος.
Έχει καταγραφεί π.χ. ότι οι Αμερικανοί οδηγούν πιο απερίσκεπτα, τρακάρουν τα αυτοκίνητά τους και σκοτώνουν πεζούς με υψηλότερους ρυθμούς. Στις αρχές του 2021 σημειώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός περιστατικών «απείθαρχων επιβατών» ποτέ, σύμφωνα με την Υπηρεσία Ασφάλειας Πτήσεων (FAA).
Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας λένε ότι οι ασθενείς τους συμπεριφέρονται πιο βίαια. Κάποια στιγμή, τα νοσοκομεία του Μιζούρι σχεδίαζαν να εξοπλίσουν τις νοσοκόμες με κουμπιά πανικού!
Τα σχολεία, επίσης, αναφέρουν αύξηση της «διασπαστικής συμπεριφοράς», από το περασμένο φθινόπωρο. Το 2020, το ποσοστό δολοφονιών στις ΗΠΑ αυξήθηκε σχεδόν κατά 30%, τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει καταγραφεί, και σαν να μην φτάνει αυτό, στη συνέχεια αυξήθηκε ξανά το 2021.
Οι κλοπές αυτοκινήτων αυξήθηκαν κατά 14% πέρυσι, ενώ και οι φθορές αυτοκινήτων έχουν αυξηθεί σε διάφορες πόλεις. Και αν υπήρχε ένας εθνικός ανιχνευτής των συγκρούσεων στα σχολεία, θα ήταν γεμάτος με περιστατικά αυτή τη στιγμή.
Τι στο καλό συμβαίνει; Πώς έφτασαν οι Αμερικανοί από το χειροκρότημα για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας στο να απειλούν ότι θα τους σκοτώσουν; Περισσότεροι από δώδεκα ειδικοί στο έγκλημα, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία δίνουν μερικές πιθανές εξηγήσεις.
Είμαστε όλοι αγχωμένοι
Μια πιθανή εξήγηση για την απότομη αύξηση της κακής και βίαιης συμπεριφοράς είναι η οργή, η απογοήτευση και το άγχος που βρίθουν στην κοινωνία αυτή τη στιγμή.
Όταν η Christine Porath, καθηγήτρια επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, συνέλεξε δεδομένα σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με αγενείς ή κακούς τρόπους: «Ο Νο1 λόγος με διαφορά ήταν να αισθάνεσαι άγχος ή συγκλονισμένος», είπε.
Η πανδημία έχει δημιουργήσει πολλές καταστάσεις «υψηλού στρες, χαμηλής ανταμοιβής», είπε ο Keith Humphreys, καθηγητής ψυχιατρικής στο Stanford, και τώρα όλοι πλησιάζουν λίγο πιο κοντά στο οριακό σημείο τους.
Κάποιος που μπορεί να έχει χάσει τη δουλειά του, ένα αγαπημένο του πρόσωπο ή έναν φίλο από την πανδημία, μπορεί να ωθηθεί στα άκρα από ένα ασήμαντο περιστατικό.
«Όταν κάποιος έχει αυτό το συναίσθημα θυμού, είναι λόγω ενός συνδυασμού κάποιου είδους πρόκλησης, της διάθεσής του τη στιγμή αυτής της πρόκλησης και, στη συνέχεια, του τρόπου με τον οποίο ερμηνεύει αυτήν την πρόκληση», είπε ο Ράιαν Μάρτιν, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν που μελετά τον θυμό.
Όχι μόνο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν περισσότερες «προκλήσεις»—ελλείψεις προσωπικού, εντολές μάσκας—αλλά και η διάθεσή τους είναι χειρότερη όταν προκαλούνται. «Οι Αμερικανοί δεν συμπαθούν πολύ ο ένας τον άλλον αυτή τη στιγμή», πρόσθεσε.
Η αγένεια μπορεί να είναι μεταδοτική
Η Christine Porath ανακάλυψε ότι στη δουλειά, οι άνθρωποι μεταδίδουν τα αρνητικά τους συναισθήματα στους συναδέλφους, τα αφεντικά και τους πελάτες τους – ακόμα κι αν αυτά τα άτομα δεν ήταν η πηγή της αρνητικότητας.
«Οι άνθρωποι που γίνονται μάρτυρες αγένειας είναι τρεις φορές λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν κάποιον άλλο», λέει. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι μπορεί να αντιλαμβάνονται την αγένεια από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να τη μεταδίδουν. Ή μπορεί να συνδέονται σε μια συνάντηση του Zoom με το αφεντικό τους, να τους φωνάξει και στη συνέχεια, οι ίδιοι να μιλάνε απότομα στο ταμείο του σούπερ μάρκετ.
Τα τελευταία δύο χρόνια, έχουμε πάψει να είμαστε κοινωνικοί, και σε πολλές περιπτώσεις έχουμε πάψει να είμαστε και ηθικοί.
Οι άνθρωποι πίνουν περισσότερο
Οι άνθρωποι αντιμετώπισαν την πανδημία πίνοντας περισσότερο και κάνοντας περισσότερα ναρκωτικά, και «πολλά από αυτά τα βίαια περιστατικά συμβαίνουν από κάποιον που χρησιμοποιεί μια ουσία», είπε ο Χάμφρεϊς.
«Πολλά αυτοκινητιστικά ατυχήματα, προκαλούνται από επιθετικότητα, που προέρχεται από χρήση ουσιών».
Οι Αμερικανοί έπιναν 14% περισσότερες ημέρες τον μήνα κατά τη διάρκεια της πανδημίας και οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών έχουν επίσης αυξηθεί από το 2019. Η θεραπεία κατάχρησης ουσιών, που ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολη, διεκόπη περαιτέρω λόγω του COVID.
Οι Αμερικανοί αγοράζουν επίσης περισσότερα όπλα
Οι πωλήσεις όπλων αυξήθηκαν το 2020 και το 2021 και περισσότεροι άνθρωποι σκοτώνονται με όπλα από ό,τι πριν. Το 2020, η αστυνομία ανακάλυψε σχεδόν διπλάσια πυροβόλα όπλα μέσα σε ένα χρόνο από ό,τι το 2019 που υποδηλώνει εγκληματική πρόθεση.
«Για να το πούμε πιο απλά, χιλιάδες όπλα που αγοράστηκαν το 2020 χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν αμέσως σε εγκλήματα», γράφει ο Champe Barton στο The Trace. Αν και η κατοχή ενός όπλου δεν κάνει πιο πιθανό να σκοτώσετε κάποιον, κάνει πιο πιθανό ότι θα πετύχετε αν προσπαθήσετε.
Είμαστε κοινωνικά όντα και η απομόνωση μας αλλάζει
Η πανδημία χαλάρωσε τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων: Τα παιδιά σταμάτησαν να πηγαίνουν σχολείο. Οι γονείς τους σταμάτησαν να πηγαίνουν στη δουλειά. Οι ενορίτες σταμάτησαν να πηγαίνουν στην εκκλησία. Ο κόσμος σταμάτησε τις συναναστροφές γενικά.
Οι κοινωνιολόγοι πιστεύουν ότι όλη αυτή η απομόνωση άλλαξε τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε. «Είναι πιο πιθανό να παραβιάσουμε κανόνες, όταν οι δεσμοί μας με την κοινωνία αποδυναμώνονται», εξηγεί ο Ρόμπερτ Σάμσον, κοινωνιολόγος του Χάρβαρντ που μελετά την κοινωνική διαταραχή. «Όταν αποδεσμευόμαστε, τείνουμε να δίνουμε προτεραιότητα στα προσωπικά μας συμφέροντα έναντι αυτών των άλλων ή του κοινού».
Ο διάσημος Γάλλος κοινωνιολόγος του 20ού αιώνα, Émile Durkheim, ονόμασε αυτή την κατάσταση ανομία, ή έλλειψη κοινωνικών κανόνων που οδηγεί στην ανομία. «Είμαστε ηθικά όντα στον βαθμό που είμαστε κοινωνικά όντα», έγραψε ο Durkheim.
«Έχουμε, νομίζω, μια γενικευμένη αίσθηση ότι οι κανόνες απλώς δεν ισχύουν», λέει ο Ρίτσαρντ Ρόζενφελντ, εγκληματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι στο Σεντ Λούις. Σε ορισμένα μέρη, λέει, η αστυνομία συνέλαβε λιγότερους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της πανδημίας και «όταν η επιβολή μειώνεται, οι άνθρωποι τείνουν να χαλαρώνουν τη δέσμευσή τους στους κανόνες».
Η χρήση μάσκας επιδείνωσε το πρόβλημα
Αν και αρκετοί επιδημιολόγοι ισχυρίστηκαν ότι η μάσκα είναι ένα εργαλείο που σώζει ζωές σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας, η χρήση μάσκας πιθανότατα έχει επιδεινώσει αυτό το πρόβλημα.
Ακριβώς όπως είναι πιο εύκολο να ουρλιάζεις σε κάποιον στο Twitter παρά στην πραγματική ζωή, είναι πιο εύκολο να θυμώσεις με έναν μασκοφόρο άνθρωπο, παρά με κάποιον του οποίου το πρόσωπο μπορείς να δεις πλήρως.
«Δεν βλέπεις πραγματικά έναν άνθρωπο, αν είναι μασκοφόρος», είπε ο Sampson. Αν και μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι μάσκες προσώπου δεν απανθρωποποιούν τον χρήστη, ένα άλλο πείραμα διαπίστωσε ότι επηρεάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να ανιχνεύουν τα συναισθήματα.
Η ψυχική ασθένεια δεν είναι η εξήγηση
Μερικές από τις περίεργες συμπεριφορές που έχουν τραβήξει την περισσότερη προσοχή φαίνεται να αφορούν άτομα που υποφέρουν από παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις.
Πριν από λίγες εβδομάδες, στο Twitter υπήρξε μια ιστορία μιας αεροσυνοδού που υπέταξε έναν απείθαρχο επιβάτη χτυπώντας τον στο κεφάλι με μια καφετιέρα. Ήταν μια στιγμή φαινομενικής δικαιοσύνης, ενάντια σε κάποιον που πήρε αυτό που του άξιζε.
Αλλά η πληρέστερη ιστορία είναι πιο ανησυχητική: Ο άνδρας είπε στις αεροσυνοδούς ότι «οι άνθρωποι προσπαθούσαν να τον βλάψουν και τον ακολούθησαν στο αεροπλάνο» και ότι «άκουσε τα άτομα να βλάπτουν την οικογένειά του μέσω τηλεφώνου».
Ο άνδρας που έσπρωξε μια γυναίκα μπροστά από ένα τρένο στην Times Square τον Ιανουάριο -ένα άλλο περιστατικό που αναφέρεται ευρέως ως παράδειγμα της αύξησης των επιθέσεων- εμφάνισε συμπτώματα σχιζοφρένειας και είχε περάσει έναν κύκλο φυλάκισης, ψυχιατρικών νοσηλειών και εξιτηρίων που τον ξαναέβγαλαν στους δρόμους.
Η πανδημία είχε κάποιες μετρήσιμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Αν και τα πιο κοινά προβλήματα μεταξύ των ατόμων που προσβλήθηκαν από τον COVID-19 ήταν το άγχος και η κατάθλιψη, ένα μικρό ποσοστό ατόμων που μολύνθηκαν από τον κορωνοϊό φάνηκε να αναπτύσσει ψύχωση για πρώτη φορά.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, η θεραπεία για σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της σχιζοφρένειας και της διπολικής διαταραχής, ήταν πιο δύσκολη.
Στις αρχές του 2020, ορισμένοι ψυχίατροι ανέστειλαν την ομαδική θεραπεία και άλλα προσωπικά προγράμματα. Αργότερα, οι αίθουσες έκτακτης ανάγκης γέμισαν με ασθενείς με COVID-19, περιορίζοντας την ικανότητα για ψυχιατρική πρόσληψη.
Τα νοσοκομεία έχουν επαναπροσδιορίσει περιοδικά ψυχικές κλίνες για ασθενείς με COVID, οδηγώντας σε ελλείψεις σε εθνικό επίπεδο. Κάποια στιγμή πέρυσι, τα ψυχιατρικά νοσοκομεία ήταν «επικίνδυνα γεμάτα» και πολλά είχαν σταματήσει να δέχονται νέους ασθενείς λόγω έλλειψης προσωπικού.
Ωστόσο, η πλειονότητα των ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες δεν είναι βίαιοι. Τα περισσότερα άτομα με ψυχικές ασθένειες που διαπράττουν βία έχουν άλλα προβλήματα, όπως προβλήματα θυμού, κατάχρηση ουσιών ή ένα πρόσφατο τραύμα.
Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού και προηγούμενες έρευνες δείχνουν ότι διαπράττουν μόνο το 3-5% των βίαιων πράξεων, επομένως δεν θα μπορούσαν να ευθύνονται για την τεράστια αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς.
Σύμφωνα με την FAA, το 72% των περιστατικών με απείθαρχους επιβάτες πέρυσι «σχετίζονταν με μάσκες», υποδηλώνοντας ότι έχουν να κάνουν περισσότερο με την πολιτική παρά με την παράνοια.
Ορισμένες από τις αντικοινωνικές συμπεριφορές που βλέπουν οι Αμερικανοί θα επιλυθούν από μόνες τους, καθώς η πανδημία υποχωρεί. Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, οι μάσκες βγαίνουν, οι άνθρωποι ξαναρχίζουν τις κανονικές συγκεντρώσεις και τα παιδιά έχουν επιστρέψει στο σχολείο. Οι κανόνες και οι ρυθμοί που έκαναν την Αμερική να λειτουργεί ομαλά επανέρχονται στη θέση τους.
Η βελτίωση μπορεί να είναι αργή
Αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι η ανθρώπινη αλληλεπίδραση θα επιστρέψει τελικά στο status quo πριν από την πανδημία. Η άνοδος της διαταραχής μπορεί απλώς να είναι η δυσάρεστη πλευρά μιας μοναδικά δύσκολης εποχής — μίας εποχής κατά την οποία πολλοί άνθρωποι δοκιμάστηκαν και κάποιοι απέτυχαν.
«Υπήρξαν περίοδοι όπου ολόκληρο το έθνος αμφισβητείται», είπε ο Insel, καθηγητής Ψυχιατρικής, «και βλέπεις και τα δύο πράγματα: ανθρώπους που κάνουν ηρωικά πράγματα και ανθρώπους που κάνουν κάποια πολύ αμυντικά, προστατευτικά και πολλές φορές γελοία πράγματα».
