Στο μυαλό… των εφήβων! Πώς θα τους κατανοήσουμε καλύτερα;

Η επιστήμη μελετάει το εφηβικό μυαλό εδώ και πολλά χρόνια. Σήμερα, η εξέλιξή του σχετίζεται με την ευρύτερη κατανόηση την ψυχολογικής, κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του ατόμου. Και χάρη σε νέα εντυπωσιακά στοιχεία, μας βοηθάει να ρίξουμε φως στα στερεότυπα και τους μύθους των φοβερών και τρομερών εφήβων.

επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Χάρη σε μελέτες είμαστε πλέον σε θέση να εκτιμήσουμε την εφηβεία και να την δούμε ως μια περίοδο ταχύτατης ανάπτυξης και αλλαγών. Ποιες είναι οι 5 αλήθειες για τους εφήβους που πρέπει να δούμε διαφορετικά;

Προβληματιζόμαστε υπερβολικά

Τα στερεότυπα γύρω από την εφηβεία έχουν τη βάση τους πολλά χρόνια πίσω. Ο Αριστοτέλης λέει για τους εφήβους ότι «η φύση τούς έχει προικίσει με κάποιο είδος θέρμης, σαν εκείνη που νιώθουν αυτοί που έχουνε πιει πολύ κρασί», ενώ ο Σαίξπηρ γράφει χαρακτηριστικά «Μακάρι να κοιμούνταν και να ξυπνούσαν, όταν θα είχαν πια ενηλικιωθεί».

Οι αυστηρές αυτές περιγραφές της εφηβείας όμως λένε μόνο τη μισή αλήθεια. Γιατί, ναι, πράγματι η εφηβεία είναι μια άβολη, συναισθηματικά ασταθής και μπερδεμένη φάση της ζωής του ανθρώπου. Είναι όμως και μία δυναμική περίοδος ευκαιριών, προσαρμογής και εξέλιξης.

Και μπορεί τα πάθη της εφηβείας να προκαλούν καταστροφικά συναισθήματα και απερίσκεπτες συμπεριφορές, αλλά αποτελούν επίσης κίνητρο για υψηλούς στόχους, έντονους έρωτες και νέες ιδέες στη μουσική, τις τέχνες, τη μόδα και την τεχνολογία.

Σύμφωνα με την εξελικτική επιστήμη, η εφηβεία είναι η περίοδος που η ζωή μας τρέχει γρήγορα, με την καλή και την κακή έννοια. Γι’ αυτό και αποτελεί ένα κρίσιμο εξελικτικό στάδιο κατά το οποίο ουσιαστικό ο νέος χτίζει και επενδύει στο μέλλον του μέσα από την κοινωνική και συναισθηματική μάθηση.

Κατηγορούμε το μυαλό τους

Συχνά, για την προβληματική συμπεριφορά των εφήβων και την ανωριμότητά τους κατηγορούμε το μυαλό τους. Αυτή η θεωρία όμως δεν βοηθάει καθόλου στο να τους κατανοήσουμε.

Το μυαλό των εφήβων σίγουρα δεν είναι χαλασμένο ή ανεπαρκές. Αντίθετα, είναι προσαρμοσμένο στον κυρίαρχο στόχο της εφηβείας: Να μαθαίνει, να εξερευνεί, να δοκιμάζει νέα πράγματα και να κατανοεί την κοινωνία και τη θέση του μέσα σε αυτή.

Στην εφηβεία αποκτούμε νέες γνώσεις και ικανότητες, ώστε να πάρουμε τον ρόλο ενός ενήλικα, να δημιουργήσουμε ώριμες σχέσεις και να λειτουργήσουμε ανεξάρτητα.

Η μετάβαση από παιδί σε ενήλικα απαιτεί από τον έφηβο τεράστια κατανόηση και γνώσεις. Απαιτεί επίσης την ανάπτυξη μιας εντυπωσιακής γκάμας ειδικών δεξιοτήτων και την κατανόηση του εαυτού του και του κοινωνικού του περίγυρου.

Κάποιες από τις πιο σημαντικές μορφές των νέων αυτών δυνατοτήτων χτίζονται στον έφηβο μόνο όταν μαθαίνει από τα λάθη του. Σκεφτείτε για παράδειγμα, ένα προηγούμενο στάδιο μάθησης.

Ένα μωρό που μαθαίνει να περπατάει πέφτει κάτω περισσότερες από 100 φορές τη μέρα. Παρ’ όλα αυτά, δεν κατηγορούμε το μυαλό του, ούτε θεωρούμε ότι η επιμονή του να συνεχίζει να περπατάει και να πέφτει είναι μια απερίσκεπτη κίνηση.

Αντίθετα, αναγνωρίζουμε ότι τα πρώιμα αυτά στάδια της ζωής αντιπροσωπεύουν μια εκπληκτική περίοδο κατανόησης, προσαρμογής και διαμόρφωσης του μυαλού.

Μπορεί λοιπόν τα “ρίσκα” που παίρνει ένας έφηβος να οδηγούν κάποιες φορές σε σοβαρές επιπτώσεις, αλλά μπορούν επίσης να συμβάλλουν θετικά στην πορεία της ζωής του συνολικά.

Υποτιμάμε την ικανότητα του μυαλού να μαθαίνει και να εξελίσσεται

Όλοι ξέρουμε ότι τα πρώτα χρονιά της ζωής ενός ανθρώπου αποτελούν μια περίοδο μάθησης και εξέλιξης του εγκεφάλου. Αυτή η διαδικασία όμως δεν σταματά στα 3, στα 5 ή στα 10 χρόνια μας.

Η μάθηση και η εγκεφαλική εξέλιξη είναι δυναμικές διαδικασίες που συνεχίζονται κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Συγκεκριμένα, με την αρχή της εφηβείας ξεκινά μια δεύτερη φάση ταχύτατης ανάπτυξης, μεγάλων αλλαγών και ωρίμανσης.

Χάρη στην πρόοδο της εξελικτικής επιστήμης της εφηβείας έχουμε μάθει ότι οι αλλαγές αυτές στον εγκέφαλο δημιουργούν ευκαιρίες, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν θετικά τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική και οικονομική επιτυχία.

Με λίγα λόγια, η εφηβεία αποτελεί μια σημαντική περίοδο κοινωνικής κατανόησης. Κατά την περίοδο αυτή, οι έφηβοι συνήθως είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε θέματα που αφορούν στην κοινωνική αποδοχή και την απόρριψη, τον σεβασμό των γύρω τους και τον θαυμασμό.

Τα συναισθήματα αυτά βοηθούν τους νέους να αποκτήσουν υγιή κίνητρα, όπως να ψάχνουν τρόπους για να βοηθούν ουσιαστικά το σύνολο, και να κερδίζουν τον σεβασμό μέσα από τη σκληρή δουλειά και τα σημαντικά επιτεύγματα. Με τους λάθους χειρισμούς όμως, οι ευαισθησίες αυτές μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη ή θυμό.

To να τους αποκαλούμε εφήβους προκαλεί παρανοήσεις

Υπάρχουν δύο λόγοι να το σκεφτείτε καλά προτού χρησιμοποιήσετε τη λέξη «έφηβος». Πρώτον, η λέξη αυτή συνήθως προκαλεί αρνητικές συσχετίσεις σχετικά με τα στερεοτυπικά προβλήματα της εφηβείας.

Δεύτερον, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ο όρος εφηβεία αναφέρεται στις ηλικίες 13-19. Η εφηβεία όμως είναι μια πιο ευρεία εξελικτική περίοδος, η οποία τελειώνει, όταν πλέον ο άνθρωπος αναλαμβάνει ενήλικους ρόλους. Αυτό μπορεί να συμβεί και αρκετά μετά τα 19 χρόνια μας.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο όρος εφηβεία ουσιαστικά είναι πιο γενικός, αφού στην πραγματικότητα ξεκινάει πιο νωρίς και ειδικά για τα κορίτσια.

Σύμφωνα με την εξελικτική επιστήμη, η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, η οποία κανονικά για τα κορίτσια ξεκινάει στα 10 έτη, αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τον άνθρωπο.

Από την άλλη, τα στερεοτυπικά προβλήματα της εφηβείας (κατάθλιψη, χρήση ουσιών, ατυχήματα), βγαίνουν στην επιφάνεια συνήθως κατά τις ηλικίες 15 – 19. Παρ’ όλα αυτά, συνηθίζουμε να στοχοποιούμε τους νεαρότερους εφήβους των ηλικιών 10-14.

Ξεχνάμε να τους δούμε σαν μια δύναμη για ένα καλύτερο μέλλον

Τα κυριότερα ζητήματα της εφηβείας ισχύουν σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, βιώνουμε μια πρωτοφανή αύξηση του αριθμού εφήβων παγκοσμίως. Επίσης, η εξέλιξη της τεχνολογίας αναδιαμορφώνει ριζικά τον τρόπο που οι έφηβοι αντιλαμβάνονται την κοινωνία.

Οι νέοι συνήθως κατανοούν και χρησιμοποιούν πιο γρήγορα τις νέες τεχνολογίες και αυτό μπορεί να ενισχύσει ευαισθησίες, όπως η εκμετάλλευση και η ριζοσπαστικοποίηση.

Παρ’ όλα αυτά, η τεχνολογία μπορεί επίσης να δημιουργήσει μοναδικές ευκαιρίες στην εκπαίδευση, τη μάθηση, την εφευρετικότητα και την κοινωνικοποίηση.

Την ίδια στιγμή, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της ανθρώπινης ιστορίας. Παρά την πρωτοφανή εξέλιξη της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης και την υγείας, ο κόσμος κλονίζεται από  την ανισότητα και την ανησυχητική κατάσταση του περιβάλλοντος.

Οι σημερινοί νέοι είναι ένα σημαντικό κομμάτι των παραπάνω και αποτελούν τη λύση του προβλήματος. Τι είναι άλλωστε πιο σημαντικό από το να επενδύεις στους νέους για να φέρεις μια θετική αλλαγή; Όχι μόνο για την επόμενη γενιά, αλλά για την ανθρώπινη εξέλιξη.