Πώς να βελτιώσετε τη μνήμη σας: Στρατηγικές για παιδιά και ενήλικες

Έχουμε την τάση να θεωρούμε τη μνήμη των ανθρώπων ως καλή ή ως κακή. Ωστόσο, μπορεί να γνωρίζετε κάποιον με ασθενή μνήμη για ονόματα και πρόσωπα, αλλά που είναι πολύ καλός στην εκμάθηση γλωσσών. Ή κάποιος άλλος μπορεί να έχει μια εξαιρετική ικανότητα να ανακαλεί με λεπτομέρεια γεγονότα του παρελθόντος, αλλά δυσκολεύεται να απομνημονεύσει αριθμούς τηλεφώνου. Αυτές οι φαινομενικές αντιφάσεις είναι το αποτέλεσμα της πολυπλοκότητας της λειτουργίας της μνήμης μας. Σε αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε μόνο στη δηλωτική μνήμη: σαφείς πληροφορίες στις οποίες μπορούμε συνειδητά να έχουμε πρόσβαση, όπως γεγονότα, ημερομηνίες, ονόματα, γεγονότα του παρελθόντος, έννοιες κ.λπ.

Γράφουν: Claudia Poch, Συντονίστρια του Διδακτορικού Διπλώματος Εκπαίδευσης και Γνωστικών Διαδικασιών, Universidad Nebrija, Jorge González Alonso, Ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο Γνωσιακής Έρευνας της Νέμπρια (CINC), Σχολή Γλωσσολογίας και Εκπαίδευσης, Universidad Nebrija

Στην πραγματικότητα, οι μνήμες μας αποτελούνται από διάφορα συστήματα, τα οποία υποστηρίζονται από μια σειρά νευροβιολογικών δομών και μηχανισμών που ποικίλλουν ανάλογα με το τι μαθαίνουμε και τον τρόπο που το μαθαίνουμε

Η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας, για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιεί τους ίδιους εγκεφαλικούς μηχανισμούς ή διαδικασίες με τις επιστημονικές πληροφορίες. Αυτό καθιστά δύσκολη τη γενίκευση σχετικά με το τι κάνει μια συγκεκριμένη στρατηγική μνήμης περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματική σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Στρατηγικές μνήμης και απομνημόνευσης

Μελέτες σε ειδικούς ανταγωνιστικής μνήμης (άτομα που μπορούν να ανακαλέσουν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών) έχουν δείξει ότι, αν και η γενετική ευθύνεται για πολλές από τις διαφορές μας στο να θυμόμαστε καλύτερα ή χειρότερα τα δεδομένα, οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν μια εξαιρετική ικανότητα να θυμούνται χρησιμοποιώντας στρατηγικές που έχουν εφαρμόσει για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες τεχνικές, γνωστές ως μνημονικές, βασίζονται στη δημιουργία νοητικών εικόνων ή λεκτικών στρατηγικών που συνήθως απαιτούν πολλή εκπαίδευση.

Οι μέθοδοι οπτικοποίησης – όπως η μέθοδος των τόπων – συνίστανται στη συσχέτιση των στοιχείων που πρέπει να θυμόμαστε με συγκεκριμένα μέρη. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να απομνημονεύσετε μια λίστα αγορών ακολουθώντας νοερά τη διαδρομή προς την εργασία σας και αφήνοντας τα στοιχεία στη λίστα σε διαφορετικά σημεία κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Όταν θέλετε να τους θυμηθείτε, θα πρέπει μόνο να ακολουθήσετε νοερά τη διαδρομή.

Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται συνήθως από ειδικούς στη μνήμη και τα δεδομένα νευροαπεικόνισης δείχνουν ότι, κατά τη διάρκεια εργασιών απομνημόνευσης, οι ειδικοί μνήμης έχουν μεγαλύτερη ενεργοποίηση στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την επεξεργασία των χωρικών περιβαλλόντων.

Η αποτελεσματικότητα των μνημονικών στρατηγικών βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές:

• Συσχετίστε τις πληροφορίες που θέλετε να μάθετε με πράγματα που ήδη γνωρίζετε.
• Θυμηθείτε τη διαδρομή πρόσβασης στις πληροφορίες μαζί με τις ίδιες τις πληροφορίες για να τις ανακτήσετε γρήγορα.
• Η εξάσκηση και η εκπαίδευση των δύο πρώτων διαδικασιών είναι απαραίτητες για να έχετε μια οξεία, ευκίνητη μνήμη.

Έρευνες σε ειδικούς στη μνήμη υποδηλώνουν ότι εάν κάποιος μπορεί να εκπαιδευτεί σε στρατηγικές μνήμης για να θυμάται 67.890 ψηφία του αριθμού π, θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της μάθησης στα σχολεία.

Ωστόσο, ενώ οι χωρικές ή λεκτικές μνημονικές τεχνικές έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικές, η πραγματική χρήση τους στην καθημερινή ζωή είναι περιορισμένη.

Στο σχολείο, αυτό σημαίνει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκμάθηση λιστών – όπως πλανήτες ή χημικά στοιχεία – αλλά όχι για πιο περίπλοκα υλικά ή πληροφορίες.

Κωδικοποίηση μνημών και δικτύων γνώσης

Λόγω αυτών των περιορισμών στα σχολικά πλαίσια, αξίζει να εξετάσουμε άλλους τρόπους βελτίωσης της μνήμης. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό εστιάζοντας στα στοιχεία που εμπλέκονται στις ίδιες τις διαδικασίες μνήμης και εφαρμόζοντας τις ίδιες αρχές με τις μνημονικές στρατηγικές.

Η δημιουργία μιας μνήμης ξεκινά όταν οι πληροφορίες γίνονται αντιληπτές για πρώτη φορά, καταλογίζονται και κωδικοποιούνται στον εγκέφαλο. Γνωρίζουμε ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την εκμάθηση νέων πληροφοριών δεν είναι η πρόθεση ή η επιθυμία να μάθουμε, αλλά το τι κάνουμε με τις πληροφορίες.

Η βαθιά επεξεργασία πληροφοριών συνδέοντάς τες με την υπάρχουσα γνώση είναι το κλειδί για να γίνει πιο εύκολη η απομνημόνευση – είναι πολύ πιο αποτελεσματικό να συσχετίζουμε πληροφορίες με πράγματα που ήδη γνωρίζουμε από το να παπαγαλίζουμε διανοητικά κάτι μέχρι να κολλήσει.

Επομένως, είναι απαραίτητο να δημιουργήσετε πλούσια δίκτυα γνώσης στα οποία μπορείτε να ενσωματώσετε και να οργανώσετε νέες γνώσεις. Το να θυμόμαστε πότε εξελέγη ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος θα είναι πολύ πιο εύκολο αν το συσχετίσουμε με αυτό που ήδη γνωρίζουμε, για παράδειγμα, τη Γαλλική Επανάσταση. Οι ερευνητές το ονομάζουν σημασιολογική κωδικοποίηση.

Η διαδικασία ανάκτησης μιας μνήμης είναι εξίσου σημαντική με τη διαδικασία της κωδικοποίησής της. Πολύ συχνά γνωρίζουμε κάτι αλλά δεν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση, όπως όταν έχετε το όνομα ενός ατόμου στην άκρη της γλώσσας σας αλλά δεν μπορείτε πραγματικά να το θυμηθείτε.

Για να είναι αποτελεσματική η εκπαίδευση της μνήμης, πρέπει επομένως να αποθηκεύσουμε τα κλειδιά με τα οποία πρόκειται να αποκτήσουμε πρόσβαση μαζί με τις ίδιες τις πληροφορίες. Η επαναλαμβανόμενη εξάσκηση είναι απαραίτητη για να γίνει η απομνημόνευση πιο αποτελεσματικά και γρήγορα.

Γνωρίζοντας τη δική σας μνήμη

Στα σχολεία, η πιο αποτελεσματική μέθοδος δεν είναι να διδάσκουν απλώς τεχνικές απομνημόνευσης, αλλά να βοηθούν τους μαθητές να μάθουν πώς λειτουργούν οι δικές τους αναμνήσεις.

Κατά γενικό κανόνα, όσο περισσότερες γνώσεις έχουν ήδη και όσο περισσότερο ασκούν αποτελεσματικές στρατηγικές απομνημόνευσης, τόσο πιο εύκολο θα είναι για αυτούς να αποκτήσουν νέες γνώσεις.

Είναι επίσης σημαντικό να διδάσκονται στους μαθητές ποιες στρατηγικές μελέτης είναι οι πιο αποτελεσματικές για διαφορετικούς τύπους περιεχομένου και αξιολόγησης και να επικεντρώνονται στην εφαρμογή τους με ευελιξία.