Αυτή η δυσφορία που νιώθεις είναι πένθος
«Εάν μπορούμε να κατονομάσουμε το συναίσθημα, ίσως μπορούμε να το διαχειριστούμε», λέει ο David Kessler σε συνέντευξή του στο HBR (Harvard Business Review) και εξηγεί γιατί είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη θλίψη που νιώθουμε αυτή την περίοδο ως πένθος, πώς να τη διαχειριστούμε και πώς μπορούμε να βρούμε νόημα σε αυτή.
– HBR: Οι άνθρωποι νιώθουν διάφορα πράγματα αυτή τη στιγμή. Είναι σωστό να πούμε ότι ορισμένα από αυτά που νιώθουν είναι πένθος;
– Kessler: Ναι, και νιώθουμε διαφορετικά είδη πένθους. Νιώθουμε ότι ο κόσμος έχει αλλάξει και ισχύει. Ξέρουμε ότι αυτό είναι προσωρινό αλλά δεν το αισθανόμαστε έτσι, και συνειδητοποιούμε ότι τα πράγματα θα είναι διαφορετικά.
Ακριβώς όπως το να πηγαίνεις στο αεροδρόμιο είναι για πάντα διαφορετικό από ότι ήταν πριν από τους Δίδυμους Πύργους, τα πράγματα θα αλλάξουν και αυτό είναι το σημείο όπου όντως άλλαξαν.
Η απώλεια της κανονικότητας, ο φόβος του οικονομικού κόστους, η απώλεια της σύνδεσης. Όλα αυτά μας πλήττουν και θρηνούμε. Συλλογικά. Δεν είμαστε συνηθισμένοι σε αυτό το είδος συλλογικού θρήνου στην ατμόσφαιρα.
– HBR: Είπατε ότι νιώθουμε περισσότερα από ένα είδη πένθους;
– Kessler: Ναι, αισθανόμαστε επίσης και προσδοκώμενο πένθος. Το προσδοκώμενο πένθος είναι εκείνο το συναίσθημα που νιώθουμε γι’ αυτό που επιφυλάσσει το μέλλον όταν αισθανόμαστε αβέβαιοι. Συνήθως εστιάζει στον θάνατο. Το νιώθουμε όταν κανείς παίρνει μια κακή διάγνωση ή όταν έχουμε τη φυσιολογική σκέψη ότι θα χάσουμε ένα γονιό μια μέρα.
Το προσδοκώμενο πένθος έχει να κάνει επίσης με ένα πιο αόριστο μέλλον που φανταζόμαστε. Έρχεται μια καταιγίδα. Υπάρχει κάτι κακό εκεί έξω. Με έναν ιό, αυτό το είδος θλίψης προκαλεί μεγάλη σύγχυση στους ανθρώπους.
Το πρωτόγονο μυαλό μας, ξέρει ότι κάτι κακό συμβαίνει, αλλά δεν μπορείς να το δεις. Αυτό πλήττει την αίσθηση της ασφάλειας.
Νιώθουμε αυτή την απώλεια της ασφάλειας. Δεν νομίζω ότι έχουμε ποτέ συλλογικά χάσει την αίσθηση της ασφάλειας κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ατομικά ή σε μικρότερες ομάδες, οι άνθρωποι έχουμε νιώσει έτσι. Αλλά όλοι μαζί, αυτό είναι κάτι καινούριο. Πενθούμε σε ένα προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
– HBR: Τι μπορούμε να κάνουμε ως άτομα για να διαχειριστούμε όλο αυτό το πένθος;
– Kessler: Μια αρχή είναι να κατανοήσουμε τα στάδια του πένθους. Αλλά όποτε μιλάω για τα στάδια του πένθους χρειάζεται να υπενθυμίσω στους ανθρώπους ότι τα στάδια δεν είναι γραμμικά και μπορεί να μην συμβούν με αυτή τη σειρά. Δεν πρόκειται για ένα χάρτη, παρέχουν ένα «μπούσουλα» για αυτό τον άγνωστο κόσμο.
Υπάρχει άρνηση, όπου λέμε πολλά στην αρχή: Αυτός ο ιός δεν θα μας επηρεάσει.
Υπάρχει θυμός: Με κάνεις να μείνω σπίτι και μου παίρνεις τις δραστηριότητές μου.
Υπάρχει διαπραγμάτευση: Εντάξει, αν τηρήσω την κοινωνική απόσταση για δύο εβδομάδες, όλα θα είναι καλύτερα, έτσι;
Υπάρχει θλίψη: Δεν ξέρω πότε θα τελειώσει αυτό.
Και τέλος υπάρχει αποδοχή: Αυτό συμβαίνει, χρειάζεται να δω πως θα πορευτώ. Στην αποδοχή, όπως μπορείτε να φανταστείτε, είναι εκεί που βρίσκεται η δύναμή μας. Μπορώ να πλύνω τα χέρια μου. Μπορώ να κρατήσω μια ασφαλή απόσταση. Μπορώ να μάθω να δουλεύω από απόσταση.
– HBR: Όταν νιώθουμε πένθος υπάρχει αυτός ο σωματικός πόνος. Και ένας νους που καλπάζει. Υπάρχουν τεχνικές για να το αντιμετωπίσουμε αυτό και να το κάνουμε λιγότερο έντονο;
– Kessler: Πάμε πίσω στο προσδοκώμενο πένθος. Το ανθυγιεινό προσδοκώμενο πένθος είναι στην πραγματικότητα άγχος, και γι’ αυτό το συναίσθημα μιλάτε τώρα. Ο νους μας αρχίζει να πλάθει εικόνες: Οι γονείς μου αρρωσταίνουν. Βλέπουμε τα χειρότερα σενάρια. Είναι ο νους μας που προσπαθεί να μας προστατεύσει.
Ο σκοπός δεν είναι να αγνοήσουμε αυτές τις εικόνες ή να τις διώξουμε- ο νους σου δεν θα σε αφήσει να το κάνεις αυτό και μπορεί να είναι επώδυνο να προσπαθήσεις να το επιβάλλεις. Ο σκοπός είναι να βρεις ισορροπία στα πράγματα που σκέφτεσαι.
Εάν νιώθεις τη χειρότερη εικόνα να παίρνει μορφή, κάνε τον εαυτό σου να σκεφτεί την καλύτερη εικόνα: Όλοι αρρωσταίνουμε λίγο και ο κόσμος συνεχίζει. Δεν πεθαίνουν όλοι όσοι αγαπώ. Μπορεί και κανένας, αφού κάνουμε τις σωστές ενέργειες. Κανένα σενάριο δεν θα πρέπει να αγνοηθεί αλλά και κανένα να κυριαρχήσει.
Στο προσδοκώμενο πένθος ο νους πηγαίνει στο μέλλον και φαντάζεται το χειρότερο. Για να ηρεμήσεις τον εαυτό σου, χρειάζεται να έλθεις στο παρόν.
Αυτή η συμβουλή θα είναι γνώριμη σε όποιον έχει κάνει διαλογισμό ή εξάσκηση στην ενσυνειδητότητα αλλά οι άνθρωποι πάντοτε εκπλήσσονται στο πόσο πεζό μπορεί να είναι αυτό. Μπορείς να ονομάσεις πέντε αντικείμενα στο δωμάτιο. Υπάρχει ένας υπολογιστής, μια καρέκλα, η εικόνα ενός σκύλου, ένα παλιό χαλί, και μια κούπα καφέ. Είναι τόσο απλό. Ανέπνευσε.
Συνειδητοποίησε ότι την παρούσα στιγμή, τίποτα από αυτά που περίμενες δεν έχει συμβεί. Αυτή τη στιγμή, είσαι εντάξει. Έχεις τροφή. Δεν είσαι άρρωστος. Χρησιμοποίησε τις αισθήσεις σου και σκέψου τι εκπέμπουν. Το γραφείο είναι σκληρό. Η κουβέρτα είναι απαλή. Μπορώ να νιώσω τον αέρα να εισέρχεται στη μύτη μου. Αυτό πραγματικά θα λειτουργήσει έτσι ώστε να καταπραΰνει ένα μέρος του πόνου.
Μπορείς επίσης να σκεφτείς τι μπορείς να αποδεσμεύσεις από αυτά που δεν μπορείς να ελέγξεις. Αυτό που κάνει ο γείτονας σου είναι εκτός του δικού σου ελέγχου. Εκείνο που είναι στον έλεγχο σου είναι να μείνεις δυο μέτρα μακριά του και να πλένεις τα χέρια σου. Εστίασε σε αυτό.
Τέλος, είναι καλή στιγμή να εφοδιαστείς με συμπόνοια. Ο καθένας θα έχει διαφορετικά επίπεδα φόβου και θλίψης και εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους.
Ένας συνάδελφος έγινε πολύ απότομος μαζί μου τις προάλλες και σκέφτηκα: “Αυτό δεν είναι το πώς είναι αυτός ο άνθρωπος. Αυτό είναι το πώς το αντιμετωπίζει. Βλέπω τον φόβο και την αγωνία του. “Οπότε να έχετε υπομονή. Σκεφτείτε το πώς κάποιος είναι συνήθως και όχι το πώς φαίνεται να είναι αυτή τη στιγμή.
– HBR: Μια ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση αυτής της πανδημίας είναι η αβεβαιότητα της.
– Kessler: Πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση. Βοηθάει να το λέμε. Δούλεψα για δέκα χρόνια στο σύστημα υγείας. Έχω εκπαιδευτεί για καταστάσεις σαν αυτή. Έχω επίσης μελετήσει την Ισπανική Γρίπη. Οι προφυλάξεις που παίρνουμε είναι οι σωστές. Η ιστορία μας το λέει. Θα το ξεπεράσουμε. Θα επιβιώσουμε. Αυτός είναι καιρός για να υπερπροστατεύσουμε αλλά όχι για να αντιδράσουμε υπερβολικά.
Και πιστεύω θα βρούμε νόημα σε αυτό. Είχα την τιμή να έχω την άδεια από την οικογένεια της Elisabeth Kübler-Ross’s να προσθέσω ένα έκτο κεφάλαιο στο πένθος: Νόημα. Είχα μιλήσει στην Elisabeth αρκετά σχετικά με το τι έρχεται μετά την αποδοχή. Δεν ήθελα να σταματήσω στην αποδοχή όταν βίωσα κάποιο προσωπικό πένθος. Ήθελα νόημα εκείνες τις σκοτεινές ώρες. Και πιστεύω πραγματικά ότι βρίσκουμε φως και σε αυτούς τους καιρούς.
Ακόμη και τώρα οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι μπορούν να συνδεθούν μέσω της τεχνολογίας. Δεν είναι τόσο απόμακροι όσο νόμιζαν. Συνειδητοποιούν ότι οι φίλοι τους έχουν τηλέφωνα και κάνουν συζητήσεις διαρκείας. Εκτιμούν τους περιπάτους που κάνουν. Πιστεύω θα συνεχίσουμε να βρίσκουμε νόημα τώρα αλλά και όταν αυτό τελειώσει.
– HBR: Τι λες σε κάποιον που το έχει διαβάσει όλο αυτό και εξακολουθεί να νιώθει γεμάτος θλίψη;
– Kessler: Συνέχισε να προσπαθείς. Υπάρχει κάτι ισχυρό στο να ονοματίζεις το πένθος. Μας βοηθάει να νιώσουμε αυτό που είναι βρίσκεται μέσα μας. Τόσοι άνθρωποι μου είπαν την προηγούμενη βδομάδα «Λέω στους συναδέλφους μου ότι περνάω δύσκολα» ή «Έκλαψα χτες βράδυ».
Όταν το εκφράσεις, το νιώθεις να κινείται μέσα από εσένα. Τα συναισθήματα χρειάζονται κίνηση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε το τι περνάμε. Ένα ατυχές υποπροϊόν του κινήματος αυτό-βοήθειας είναι ότι είμαστε η πρώτη γενιά που έχουμε συναισθήματα για τα συναισθήματά μας.
Λέμε στον εαυτό μας πράγματα όπως: «Νιώθω λυπημένος, αλλά δεν θα έπρεπε να νιώθω έτσι, άλλοι άνθρωποι περνάνε χειρότερα». Μπορούμε –και θα έπρεπε- να σταματάμε στο πρώτο συναίσθημα. «Νιώθω λύπη» , «Άσε με να μείνω για πέντε λεπτά να νιώθω λύπη».
Η δουλειά σου είναι να νιώσεις τη λύπη και τον φόβο και τον θυμό άσχετα με το τι νιώθει κάποιος άλλος. Να το πολεμάς δεν βοηθάει γιατί είναι το σώμα σου που παράγει το συναίσθημα.
– HBR: Εάν επιτρέψουμε στα συναισθήματα να συμβούν, θα συμβούν με έναν ειρηνικό τρόπο, και αυτό μας ενδυναμώνει. Τότε δεν είμαστε θύματα.
– Kessler: Ναι. Ορισμένες φορές προσπαθούμε να μην νιώσουμε αυτό που νιώθουμε γιατί έχουμε αυτή την εικόνα μιας «συμμορίας συναισθημάτων». Εάν νιώσω λύπη και το αφήσω αυτό να έλθει, δεν θα φύγει ποτέ. Η συμμορία των «κακών συναισθημάτων» θα με κατακλύσει.
Η αλήθεια είναι ότι ένα συναίσθημα κινείται μέσα μας. Το νιώθουμε και μετά φεύγει και πάμε στο επόμενο συναίσθημα. Δεν υπάρχει κάποια συμμορία εκεί έξω που θα μας πιάσει. Είναι παράλογο να σκεφτόμαστε ότι δεν θα έπρεπε να νιώθουμε θλίψη αυτή τη στιγμή. Άφησε τον εαυτό σου να νιώσει τη θλίψη και προχώρα…
*Ο David Kessler είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ειδικούς επάνω στο πένθος. Έγραψε μαζί με την Elisabeth Kübler-Ross το “On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief through the Five Stages of Loss”.
Το καινούριο του βιβλίο προσθέτει άλλο ένα στάδιο στη διαδικασία, Finding Meaning: The Sixth Stage of Grief. Ο Κessler έχει επίσης δουλέψει για μια δεκαετία σε ένα σύστημα τριών νοσοκομείων στο Λος Άντζελες.
Ως εθελοντής, έχει δουλέψει στο ειδικό προσωπικό για τραυματικά γεγονότα της αστυνομίας του Λος Άντζελες, ενώ έχει επίσης υπηρετήσει στην ομάδα αντιμετώπισης καταστροφών του Ερυθρού Σταυρού. Είναι ο ιδρυτής του www.grief.com που έχει πάνω από 5 εκατομμύρια επισκέψεις ετησίως από 167 χώρες.
Για το πρωτότυπο κείμενο:
https://hbr.org/2020/03/that-discomfort-youre-feeling-is-grief
