Ευαίσθητοι στον φόβο: Ποιοί είναι;

Στα επόμενα 3 λεπτά θα μάθεις:

• Ποιές ψυχικές διαταραχές φουντώνουν υπό συνθήκες αυξημένου φόβου.
• Πώς μπορεί να βοηθήσει στις φοβίες οι ψυχοθεραπεία ακόμα κι από μακριά.

Εντάξει. Έχουμε φοβηθεί όλοι. Εν μέσω πανδημίας. Κι αυτό είναι κάτι λογικό, φυσιολογικό και αναμενόμενο. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι κάποιοι φοβούνται πολύ, μα πολύ περισσότερο. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με το αν ανήκουν σε κάποια ευάλωτη στον ιό ομάδα. Έχει να κάνει με το ότι είναι πιο ευαίσθητοι στον φόβο και τις παρενέργειές του. Ο ψυχοδυναμικός ψυχολόγος Γιώργος Παπαγεωργίου, διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας, είναι ο ειδικός που επιλέξαμε για να εισχωρήσουμε στα άδυτα του φόβου, αναζητώντας απαντήσεις στο γιατί κάποιοι άνθρωποι υποφέρουν περισσότερο από αυτό το συναίσθημα.

Κύριε Παπαγεωργίου, όλοι είμαστε φοβισμένοι λόγω της πανδημίας. Θα ήθελα να σας ρωτήσω όμως. Είναι όλοι το ίδιο φοβισμένοι; Υπάρχουν κάποιοι που βιώνουν πιο έντονο το αίσθημα του φόβου; 

Ναι, υπάρχουν. Υπάρχουν κάποιοι που φοβούνται περισσότερο. Είναι εκείνοι που πάντα έχουν ως χαρακτηριστικό στην προσωπικότητά τους ότι φοβούνται περισσότερο από τους άλλους. Οι αγχώδεις χαρακτήρες είναι ένα τυπικό παράδειγμα. Είναι αυτοί που παλιά τους λέγαμε νευρωτικούς. Ως γενική περιγραφή, είναι όσοι υποφέρουν από γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, όσοι έχουν φοβίες, όσοι έχουν παρουσιάσει κρίσεις πανικού. Αυτά τα άτομα γενικά φοβούνται περισσότερο από τους υπόλοιπους, άρα και είναι αναμενόμενο να φοβούνται περισσότερο από τον μέσο όρο αυτή την περίοδο.

Όσοι, λοιπόν, διακρίνουν από μόνοι τους ότι μπορεί να βρίσκονται σε αυτές τις κατηγορίες, θα πρέπει να “σταθμίσουν” καλύτερα το πώς αισθάνονται αυτή την περίοδο, την «κορονοϊού εποχή», αλλά και μετά σε αυτό που θα την ακολουθήσει.

Αν αντιλαμβάνονται ότι δεν αντέχουν τον φόβο ή το άγχος τους, να επισκεφτούν κάποιον ειδικό για να τους βοηθήσει. Αυτό που χρειάζεται να ξέρουν, όχι μόνο  τα πιο ευαίσθητα στον φόβο άτομα, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι, είναι ότι ο αυξανόμενος φόβος δεν έρχεται μόνος του, αλλά συμπαρασύρει πολλά κακά μαζί σε όποιον κυριεύει.

Πείτε μας μερικά από αυτά. Σε τι κακό μπορεί να μας οδηγήσει ο υπέρμετρος φόβος;

Σε λάθος κινήσεις. Σε παρορμητικές αποφάσεις. Σε συμπεριφορές που κάθε άλλο παρά μας προστατεύουν από αυτό που φοβόμαστε. Ο υπερβολικός φόβος θολώνει το μυαλό. Δεν σκεφτόμαστε καθαρά, όταν φοβόμαστε. Μας κάνει να επιστρέφουμε σε συμπεριφορές ανώριμες,  παιδιάστικες, παρορμητικές, τις οποίες μάλιστα συχνά θεωρούμε και γενναιότητα, ενώ είναι απλά απερισκεψία.

Έχω ακούσει ότι ο φόβος είναι ένα ένστικτο που μας βοηθάει να επιβιώσουμε. Μήπως είναι καλύτερα να φοβόμαστε στην προκειμένη περίπτωση; Μήπως έτσι προστατευόμαστε καλύτερα;

Υπάρχει ένα δίκιο σε αυτό που λες. Έχω αρκετούς που μου λένε ότι ο φόβος είναι απολύτως αρνητικό συναίσθημα. Λοιπόν, ο φόβος ΔΕΝ είναι απολύτως αρνητικό συναίσθημα, διότι πράγματι ο φόβος μάς προστατεύει. Εάν δεν υπήρχε το ένστικτο του φόβου στη ζωή μας, θα παθαίναμε βλάβες ή θα πεθαίναμε. Ο φόβος όμως έχει μία ιδιαιτερότητα: δεν αυξάνεται γραμμικά. Εννοώ πως, όταν αυξηθεί (όταν φοβηθούμε για κάτι), προσαρμόζουμε κάπως τη συμπεριφορά μας. Όταν όμως φοβηθούμε πάρα πολύ, τότε η συμπεριφορά μας αλλάζει αντίστροφα και γίνεται παρόμοια είτε με αυτών που δεν φοβούνται καθόλου (επειδή είναι άσχετοι με το θέμα που φέρνει ο φόβος) είτε επειδή είναι ανίδεοι να αντιληφθούν. Ο υπερβολικός φόβος μάς κάνει ανίδεους και τελικά να μην αντιλαμβανόμαστε όπως πρέπει τη σοβαρότητα μιας κατάστασης. Άρα συνοπτικά ο φόβος κάνει καλό, αρκεί να μην τον αφήσουμε να γίνει υπέρμετρος. Επειδή, όταν τρομοκρατηθούμε για κάτι, τότε επιστρέφουμε σε συμπεριφορές ανώφελες έως και ασύμφορες για εμάς τους ίδιους.

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι κάποιος έχει αναπτύξει παράλογη συμπεριφορά λόγω του ότι είναι υπερβολικά φοβισμένος;

Παράλογη συμπεριφορά είναι να μην εμπιστεύεσαι αυτούς που ξέρουν. Αυτό είναι το πιο σημαντικό παράδειγμα.

Ο απλούστερος τρόπος είναι να ελέγξουμε αν ο φοβισμένος  εμπιστεύεται αυτούς που γνωρίζουν περισσότερα από εκείνον για το θέμα που τον φοβίζει. Οι υπερβολικά φοβισμένοι δεν εμπιστεύονται και για αυτό δύσκολα μπορούν να λυτρωθούν από τον φόβο τους.

Γενικά, επίφοβοι να αναπτύξουν παράλογο φόβο είναι κι όσοι έχουν κάποιο γνωστικό έλλειμμα. Δεν ξέρουν πολλά για ειδικά θέματα όπως είναι οι λοιμώξεις, οι ιοί κι οι επιδημίες και παρόλα αυτά επιμένουν να έχουν απόλυτη γνώμη από μόνοι τους.

Συνοπτικά ο φόβος κάνει καλό, αρκεί να μην τον αφήσουμε να γίνει υπέρμετρος.

Ποιες ψυχικές παθήσεις εκτιμάται ότι μπορεί να επιδεινωθούν από τον διάχυτο αυτό φόβο γύρω μας; Και το άγχος για το αύριο; 

Όπως είπαμε και πιο πριν, οι αγχώδεις διαταραχές, πρώτες από όλες τις ψυχικές παθήσεις, αναμένουμε να επιδεινωθούν. Όλοι εκείνοι δηλαδή που έχουν ήδη εκδηλώσει στο παρελθόν γενικευμένη αγχώδης διαταραχή ή φοβίες ή κρίσεις πανικού, αναμένεται να υποφέρουν περισσότερο από όλους.

Δεύτεροι είναι όσοι έχουν ψυχαναγκασμούς. Όσοι πάσχουν δηλαδή από ψυχαναγκαστική διαταραχή, επειδή όλο αυτό που περνάμε με τον κορονοϊό διαταράσσει τόσο πολύ τις νόρμες και τα συνηθισμένα και αλλάζει την καθημερινότητα, πράγμα που επηρεάζει τη συμπεριφορά των ατόμων όπως οι ψυχαναγκαστικοί, που προτιμούν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και δεν αντέχουν αν βγαίνουν από αυτό. Αυτό ειδικά για τους ψυχαναγκαστικούς είναι επώδυνο έως και δυσβάσταχτο.

Πώς εξελίσσεται ο φυσιολογικός φόβος σε φοβία;

Ο φόβος ορίζεται απέναντι σε κάτι υπαρκτό, πραγματικό, που υπάρχει και μας απειλεί ή μπορεί να μας βλάψει πραγματικά. Είναι η επίμονη αποφυγή καταστάσεων, σχέσεων ή δραστηριότητας. Η φοβία είναι ο παράλογος φόβος για κάτι από τα παραπάνω. Με απλά λόγια, φοβία είναι το απομεινάρι ενός φόβου για κάτι που δεν υπάρχει πια, το οποίο όμως ο ψυχισμός μας δεν καταφέρνει να αποβάλλει. Για παράδειγμα, όταν περάσει η πανδημία, οι φοβικοί άνθρωποι θα συνεχίσουν να μην κάνουν χειραψία, να μη φιλιούνται ή ακόμα και να φοράνε μάσκα…

Τι μπορεί να κρατήσει λιγότερο φοβισμένους, ακόμα και τους πιο ψύχραιμους από εμάς; 

Σε γενικές γραμμές η εμπιστοσύνη σε αυτούς που γνωρίζουν. Η εμπιστοσύνη στους ειδικούς  δηλαδή. Επίσης, το να μείνουμε μακριά από θεωρίες συνωμοσίας, ναρκισσιστικές μεταφυσικές αντιλήψεις και παρανοϊκά σενάρια εκμετάλλευσης (π.χ. του καπιταλισμού).

Όμως αυτό είναι εύκολο να το πω και καθόλου εύκολο να το εφαρμόσει κάποιος που το διαβάζει… Κι αυτό επειδή υπάρχουν άνθρωποι που βαθιά μέσα τους ως προσωπικότητες δυσκολεύονται πραγματικά να δείξουν εμπιστοσύνη (για παράδειγμα οι ναρκισσιστές και οι οριακοί).

Πιστεύετε ότι η ψυχοθεραπεία, έστω και μέσω τηλεσυνεδρίας, βοηθάει;

Για όσους θέλουν να βοηθηθούν σε αυτό που αντιμετωπίζουν, είτε είναι φόβος είτε είναι άγχος, η ψυχοθεραπεία ναι, βοηθάει. Σε γενικές γραμμές η ψυχοθεραπεία μέσω τηλεσυνεδρίας έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που σε κάποιους ταιριάζουν και σε κάποιους όχι. Οι χαρακτήρες για παράδειγμα που δεν έχουν εύκολο «πλαίσιο» π.χ. ναρκισσιστές και οριακοί, είναι δύσκολο να περιοριστούν μέσα από κάμερα στο «εδώ και τώρα» που απαιτεί η ψυχοθεραπεία. Σε αυτούς τους χαρακτήρες είναι πιο χρήσιμο το αυστηρό πλαίσιο που μπορεί να δώσει μέσα στο δωμάτιό του ο θεραπευτής, εκεί όπου έχει και την κυριαρχία στην προσοχή του θεραπευόμενου. Από την άλλη, υπάρχουν και κάποιοι φοβικοί χαρακτήρες όπου, όταν ο θεραπευτής τους είναι πίσω από μία κάμερα, τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια νιώθουν κι ανοίγουν την ψυχή τους ευκολότερα. Άρα, η απάντηση στην ερώτηση «ψυχοθεραπείες από απόσταση» είναι ναι, αλλά δεν είναι για όλους και εξαρτάται από την προσωπικότητα του θεραπευόμενου.

Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής & επόπτης επιστημονικού προσωπικού στη Ψυχική Φροντίδα. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας. Παρότι έχει λάβει αρχικά Συστημική εκπαίδευση, πλέον τον ελκύει η προσέγγιση Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (Relational Psychoanalysis). Έχει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση και παροχή συμβουλών σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαρακτηρολογικές δυσλειτουργίες. Έχει συνιδρύσει την εταιρεία “Ψυχική Φροντίδα ΙΚΕ” (www.psychikifrontida.gr) και μεταξύ άλλων συμβουλεύει με εποπτικό ρόλο τούς επιστημονικούς συνεργάτες της “Ψυχικής Φροντίδας”. Η πλούσια εμπειρία του τον οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης οργανωμένης μονάδας παροχής ψυχικής φροντίδας κατ’ οίκον στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Group Analytic Society International και International Association for Relational Psychoanalysis & Psychotherapy (IARPP) – ΗΠΑ.