Η φρικτή υπόθεση της Gisèle Pelicot στη Γαλλία «αφυπνίζει» τη ματιά μας στη λογοτεχνία και τις «ωραίες κοιμωμένες»
Η πολύκροτη δίκη για την ανατριχιαστική υπόθεση των μαζικών βιασμών τής Gisèle Pelicot υπό την επήρεια ναρκωτικών που της χορηγούσε ο σύζυγός της για να βρίσκεται σε πλήρη αναισθησία, φέρνει στο προσκήνιο, σκέψεις για τη φαντασίωση της ανδρικής κυριαρχίας πάνω σε μία γυναίκα που κοιμάται. Η μυθολογία, τα παραμύθια αλλά και η λογοτεχνία παρουσιάζουν τις κοιμώμενες γυναίκες μέσα από τα λάγνα μάτια των παντοδύναμων ανδρών. Χωρίς ίχνος διάθεσης για λογοκρισία, μήπως να επανεξετάσουμε υπό άλλο πρίσμα το θέμα και οι γυναίκες να βγουν από αιώνες σιωπής και… ύπνου;
Επιμέλεια: Μαρία Καλοπούλου
Η φρικτή δίκη του μαζικού βιασμού στο Μαζάν της Γαλλίας, έφερε στο φως μια ανατριχιαστική υπόθεση υποταγής σε χημική νάρκωση, όπου ο σύζυγος νάρκωνε τη γυναίκα του τακτικά για να ενορχηστρώνει τους βιασμούς της.
Καθώς και οι 51 κατηγορούμενοι και οι συνήγοροι υπεράσπισής τους συνεχίζουν να αρνούνται τις κατηγορίες παρά τα συντριπτικά στοιχεία, η υπόθεση εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο της συλλογικής φαντασίωσης στην ενεργοποίηση της σεξουαλικής βίας – ιδιαίτερα όταν οι φαντασιώσεις κυριαρχίας λαμβάνουν τέτοιες ακραίες μορφές.
Με αυτή την αφορμή η Sandrine Aragon, ερευνήτρια της γαλλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης εξηγεί σε ένα εκτενές κείμενο:
Στη μυθολογία, οι θεοί συχνά εκμεταλλεύονται τις γυναίκες που κοιμούνται
Ο θεός Ύπνος χρησιμοποιεί τη δύναμή του, ενώ ο Δίας σαγηνεύει την αναίσθητη Λήδα μεταμορφώνοντας τον εαυτό του σε κύκνο. Η Αριάδνη εγκαταλείπεται από τον Θησέα στο νησί της Νάξου, όπου ο Διόνυσος ερωτεύεται την ομορφιά της καθώς εκείνη κοιμάται. Η κατάσταση ύπνου είναι μια στιγμή ευπάθειας, άλλωστε είναι ενδιαφέρον ότι στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Ύπνος είναι ο αδερφός του θεού του Θανάτου.
Την ίδια στιγμή, και σε πλήρη αντίθεση, οι γυναίκες στη μυθολογία δεν επιτρέπεται να εισβάλουν στον ύπνο των ανδρών. Η Ψυχή, για παράδειγμα, προσεγγίζει κρυφά τον σύζυγό της που κοιμάται, για να ανακαλύψει ότι τελικά είναι ο θεός Έρως. Η περιέργειά της οδηγεί σε άμεση τιμωρία της, αναγκάζοντάς την να ολοκληρώσει μια σειρά από επικίνδυνες ενέργειες συμπεριλαμβανομένου ενός ταξιδιού στον Κάτω Κόσμο για να κλέψει λίγη από την ομορφιά της Περσεφόνης.
Πολλά κείμενα και πίνακες, εμπνευσμένα από αυτούς τους μύθους, ενθαρρύνουν τον θεατή να κοιτάξει αυτές τις κοιμώμενες γυναίκες μέσα από τα λάγνα μάτια των παντοδύναμων ανδρών.
Η «Ωραία Κοιμωμένη» και τα παραμύθια
Στο παραμύθι «Η Ωραία Κοιμωμένη», η πριγκίπισσα, ευλογημένη από τις νεράιδες με πολλά δώρα, είναι καταραμένη να τρυπήσει το δάχτυλό της σε μια άτρακτο και να πέσει σε έναν λήθαργο εκατό ετών.
Η παλαιότερη εκδοχή, το «Perceforest» (15ος αιώνας) και η ιταλική εκδοχή του Giambattista Basile (1634), μιλάνε για έναν πρίγκιπα που, βρίσκοντας ελκυστική την κοιμώμενη πριγκίπισσα, την εκμεταλλεύεται, ενώ αυτή παραμένει αναίσθητη.
Στο «Perceforest», ο πρίγκιπας αρχικά διστάζει, συγκρατούμενος από τον «Λόγο» και τη «Διακριτικότητα», αλλά τελικά υποκύπτει στην επιθυμία του. Η πριγκίπισσα ξυπνά μόνο όταν ένα από τα δίδυμα αδέλφια της πιπιλίζει το δάχτυλό της.
Στην πιο γνωστή έκδοση του Charles Perrault (1697), τα κλαδιά των δέντρων και οι άγριοι θάμνοι «ανοίγουν» να περάσει ο πρίγκιπας και η πριγκίπισσα ξυπνά κατά την άφιξή του. Συνομιλούν, ερωτεύονται και κάνουν παιδιά, αλλά ο πρίγκιπας καθυστερεί τον γάμο.
Επιστρέφει στο σπίτι, αφήνοντας την πριγκίπισσα να αντιμετωπίσει τη στρίγκλα πεθερά της, η οποία διατάζει την εκτέλεση της πριγκίπισσας και των παιδιών της. Η νεαρή γυναίκα που συναινεί δεν το κάνει χωρίς κίνδυνο.
Τόσο στην έκδοση των αδελφών Γκριμ (1812) όσο και στην προσαρμογή τής Disney, ο πρίγκιπας φιλά την κοιμισμένη πριγκίπισσα χωρίς τη συγκατάθεσή της και αργότερα την παντρεύεται, παρουσιάζοντάς το ως την εκπλήρωση όλων των ονείρων της.
Σύμφωνα με την «Ψυχανάλυση των Παραμυθιών» του Bruno Bettelheim, ο ύπνος συμβολίζει τον χρόνο που απαιτείται για τη διαμόρφωση της εφηβικής ψυχής.
Από ψυχολογική άποψη, το να κοιμάσαι αντιπροσωπεύει την καταστολή τού τραύματος, όπως ερμηνεύεται μέσα από τον φακό του Γιουνγκ σε έργα όπως οι Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους της Clarissa Pinkola Estes.
Αντιλαμβάνονται όμως όλοι οι αναγνώστες και οι θεατές τις μεταφορικές πτυχές αυτών των ερμηνειών; Το πιο σημαντικό, αναγνωρίζουν ότι το να αναγκαστεί κάποιος να κοιμηθεί μπορεί να έχει τραυματικές συνέπειες;
Στη λογοτεχνία
Η εισβολή στους ιδιωτικούς χώρους των γυναικών είναι παλαιόθεν ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στις ανδρικές φαντασιώσεις στη λογοτεχνία του 17ου και 18ου αιώνα.
Στα έργα των Crébillon, Prévost και Marivaux, οι άντρες πρωταγωνιστές συχνά φαντασιώνονται να μπαίνουν στα ιδιαίτερα δωμάτια γυναικών για να εκμεταλλευτούν την ευαλωτότητά τους ενώ κοιμούνται.
Αυτοί οι ηδονοβλεψίες αιχμαλωτίζονται από την αντιληπτή ολότητα μιας κοιμισμένης γυναίκας, και αδιαφορούν για τη δική της αυτονομία.
Εξορθολογίζουν τις ενέργειές τους υποθέτοντας ότι οι γυναίκες περίμεναν την άφιξή τους – παρόμοια με τους κατηγορούμενους στην υπόθεση Mazan, που ισχυρίστηκαν ότι πίστευαν ότι ήταν απλώς μέρος ενός απαλευθερωτικού παιχνιδιού.
Ταυτόχρονα, το αγγλικό μυθιστόρημα «Clarissa Harlowe» του Richardson (1748), μεταφρασμένο στα γαλλικά από τον Αβά Πρεβό το 1751, απεικονίζει τις συνέπειες ενός βιασμού με τη βοήθεια ναρκωτικών.
Καταδιωκόμενη από αποπλανητές, η όμορφη Κλαρίσα αντιστέκεται. Ο Lovelace μη μπορώντας να ανεχθεί την περιφρόνησή της, την ναρκώνει και την βιάζει. Τελικά πεθαίνει και οι αποπλανητές της συνειδητοποιούν τη δύναμη της γυναικείας αρετής.
Οι γυναίκες αναγνώστριες του δέκατου όγδοου αιώνα επαίνεσαν αυτό το έργο για τον εορτασμό της ανθεκτικότητας των αξιοθαύμαστων γυναικών.
Μέχρι τον 19ο αιώνα, η λογοτεχνία για βρικόλακες, όπως ο «Δράκουλας» του Μπραμ Στόκερ (1897), απεικόνιζε βρικόλακες να εισβάλλουν στα γυναικεία υπνοδωμάτια, και να στραγγίζουν τη ζωτικότητά τους με θανατηφόρα δαγκώματα.
Τον 20ο αιώνα, το θέμα του ερωτισμού παραμένει, αλλά τα ζητήματα συναίνεσης γίνονται πιο εμφανή. Στον» Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι» (1928) του D.H. Lawrence, ο Mellors πλησιάζει την ηρωίδα ενώ εκείνη είναι μισοκοιμισμένη.
Στο «The House of the Sleeping Beauties» (1961) του Yasunari Kawabata, ένας ηλικιωμένος επισκέπτεται ένα σπίτι όπου μπορεί να ξαπλώνει δίπλα σε αναίσθητες νεαρές γυναίκες. Αν και δεν τις αγγίζει, η ευαλωτότητά τους, του προκαλεί μία διεγερτική ερωτική ένταση.
Στο «Léonore, Toujours» (2000) του Yves Simon, μια γυναίκα βιάζεται στον ύπνο της από έναν άντρα τον οποίο εμπιστευόταν, αφήνοντάς τον σε άρνηση ενώ εκείνη την κατατρώει η ενοχή.
Η φαντασίωση μιας γυναίκας που είναι νεκρή ή κοιμάται έχει συναρπάσει άντρες συγγραφείς και καλλιτέχνες όπως ο Bonnard και ο Picasso. Σήμερα, η πραγματικότητα της σεξουαλικής επίθεσης με τη διευκόλυνση των ναρκωτικών επηρεάζει γυναίκες σε νυχτερινά κέντρα, μητέρες στα σπίτια τους και γυναίκες σε χώρους που κυμαίνονται από πάρτι του Χόλιγουντ μέχρι αίθουσες του γαλλικού κοινοβουλίου.
Επανεξέταση του πολιτισμού μας
Ενώ αυτές οι εικόνες παραμένουν ενσωματωμένες στον πολιτισμό μας, είναι καιρός να τις επαναξιολογήσουμε, αποδομώντας το «ανδρικό βλέμμα» και χρησιμοποιώντας αντιπαραδείγματα για να κάνουμε τους ανθρώπους να σκεφτούν τη συναίνεση.
Στην εποχή του #MeToo, πολλές γυναίκες αποδεικνύουν ότι η εποχή των σιωπηλών θυμάτων έχει τελειώσει, χάρη στο θάρρος ατόμων όπως η Gisèle Pelicot.
Είναι ζωτικής σημασίας αυτή η δίκη να διεξαχθεί σε ανοιχτό δικαστήριο για να αντιμετωπίσει την άρνηση των κατηγορουμένων και τις δηλώσεις αμφισβήτησης, όπως αυτή του δημάρχου του Μαζάν, ο οποίος υποστήριξε αμφιλεγόμενα ότι «κανείς δεν πέθανε».
Ομοίως, η βουλευτής Sandrine Josso δημοσιοποίησε την καταγγελία της και ζήτησε τη δημιουργία επιτροπής για την υποβολή σε χημική νάρκωση, υποστηρίζοντας ότι η ντροπή πρέπει να αλλάξει πλευρά.
Το 2021, η υποστηρίκτρια κατά της σεξουαλικής βίας, Noémie Renard, προέτρεψε επίσης να σταματήσει αυτό στο έργο της Ending Rape Culture (Τελειώνοντας τον πολιτισμό του βιασμού). Τι μπορούμε να κάνουμε, πολιτιστικά, για να υποστηρίξουμε αυτές τις θαρραλέες ενέργειες;
Αναθεωρώντας τα κλασικά μας έργα
Ένας τρόπος προς τα εμπρός είναι να επανεξετάσουμε τα κλασικά μας έργα μέσα από ένα νέο πρίσμα, όπως προτείνει η Jennifer Tamas στο βιβλίο της «Au NON des Femmes» (Στο ΟΧΙ των Γυναικών) (2023), το οποίο υιοθετεί την οπτική των γυναικών ηρωίδων.
Η διδασκαλία της μυθολογίας και των παραμυθιών είναι ένα σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο, αλλά χρειάζεται να συζητηθούν μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα.
Όπως εξηγεί η Murielle Szac στο L’Odyssée des déesses (Η Οδύσσεια των γυναικών θεών )(2023), οι ιστορίες μπορούν να αναδείξουν τη γυναικεία ανθεκτικότητα, ερμηνεύοντας εκ νέου χαρακτήρες όπως η Ήρα και η Μήδεια ως σύμβολα αντίστασης και όχι υποταγής.
Η ανάγνωση παραμυθιών με τα παιδιά προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία για τη διδασκαλία της συναίνεσης. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να εξηγήσουν το ιστορικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα θα πρέπει να ασχοληθούν με τις σύγχρονες επιπτώσεις.
Οι σκηνές στις οποίες οι γυναίκες είναι αναίσθητες ή έχουν ναρκωθεί δεν πρέπει πλέον να ερμηνεύονται ως αποπλάνηση.
Για παράδειγμα, στο μυθιστόρημα «Επικίνδυνες Σχέσεις» (1782), ο Valmont μπαίνει κρυφά στο δωμάτιο της Cécile Volanges ενώ εκείνη κοιμάται και την βιάζει. Αυτό δεν είναι αποπλάνηση, είναι καθαρός βιασμός.
Ορισμένες γυναίκες έχουν επίσης ζητήσει να σταματήσουμε να εκθειάζουμε τα φιλιά χωρίς συγκατάθεση. Το 2017, μια Αγγλίδα μητέρα επέκρινε την «Ωραία Κοιμωμένη» για το μη συναινετικό φιλί της, πυροδοτώντας συζητήσεις. Το 2021, η απεικόνιση του φιλιού της Χιονάτης στο γυάλινο φέρετρο στην ταινία της Disney πυροδότησε διαμάχη στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα έργα πρέπει να λογοκρίνονται, αλλά μάλλον ότι πρέπει να επανεξεταστούν μέσα από ένα κριτικό πρίσμα.
Οι συζητήσεις για μια τέτοια συμπεριφορά θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται, όπως φαίνεται στις προσπάθειες της Διεθνούς Αμνηστίας.
Αγκαλιάζοντας το «φεμινιστικό βλέμμα»
Η ανάγνωση περισσότερων κειμένων από γυναίκες συγγραφείς εισάγει τους αναγνώστες στη γυναικεία ματιά, ή αυτό που η ερευνήτρια Azélie Fayolle αποκαλεί «φεμινιστικό βλέμμα». Όπως εξηγεί η ίδια:
«Θέλουμε πάντα να διαβάζουμε τα παλιά μας βιβλία και να βλέπουμε τις παλιές μας ταινίες, αλλά δεν θέλουμε πλέον να το κάνουμε μέσα από τα μάτια των γενεών που υπήρξαν πριν από εμάς. Είμαστε σε μία άλλη εποχή».
Γυναίκες συγγραφείς όπως η M.C. Η d’Aulnoy, γνωστή το «The Cabinet des Fées» και η M.J. Lhéritier, έχουν αφήσει το στίγμα τους γράφοντας παραμύθια.
Συγκρίνοντας τις εκδοχές τους με εκείνες των ανδρών συγγραφέων αναδεικνύονται οι ηρωίδες. Στο «Η Ωραία και το Τέρας», για παράδειγμα, η Ωραία είναι μια δυνατή ηρωίδα που δημιουργήθηκε από τη Jeanne Marie Le Prince de Beaumont.
Ανάμεσα στο Τέρας, που την κρατά αιχμάλωτη και απαιτεί την υποταγή της, και στον όμορφο άντρα που προσπαθεί να την αποπλανήσει, αυτή η έξυπνη νεαρή γυναίκα λέει όχι, παίρνοντας τον χρόνο για να λάβει τις δικές της αποφάσεις.
Οι καταστροφικές συνέπειες του βιασμού στα θύματά του έχουν περιγραφεί από πολλές συγγραφείς, όπως η Marguerite de Navarre (L’Heptaméron, 1559), η Γεωργία Σάνδη, η Μαργκερίτ Ντυράς, η Annie Ernaux και η Virginie Despentes στο «Baise-moi» (1994). Αυτές οι συγγραφείς απεικονίζουν το αρχικό σοκ του θύματος, που ακολουθείται από τραύμα και έναν μακρύ «ληθαργικό ύπνο».
Καθώς συνεχίζουμε να αφυπνίζουμε τη συλλογική μας συνείδηση, είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι η λογοτεχνία προσφέρει ένα μονοπάτι για προβληματισμό, βοηθώντας τις γυναίκες να βγουν από αιώνες σιωπής και… ύπνου.
Πηγή: www.theconversation.com
