Η κουλτούρα των selfie: Τι λένε οι φωτογραφίες σας για εσάς

Τα τελευταία χρόνια οι selfie έχουν γίνει καθημερινή συνήθεια πολλών ανθρώπων στον κόσμο. Βγάζουμε selfie για πολλούς λόγους, είτε επαγγελματικούς είτε ψυχαγωγικούς. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ο τρόπος που τις βγάζουμε, ακόμη και η γωνία λήψης που χρησιμοποιούμε, διαφέρει ανάλογα με τον λόγο και τον σκοπό που τις χρησιμοποιούμε.

Γράφει ο Alessandro Soranzo,
Αναπληρωτής Καθηγητής Πειραματικής Ψυχολογίας,
Πανεπιστήμιο Sheffield Hallam, Ηνωμένο Βασίλειο
Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι selfies έχουν γίνει βασικός παράγοντας της λαϊκής κουλτούρας. Αν το hashtag #selfie εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2004, με την κυκλοφορία του iPhone 4, μόλις το 2010 οι φωτογραφίες έγιναν viral. Τρία χρόνια αργότερα, το 2013, το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε τη λέξη «selfie», λέξη της χρονιάς!

Χρησιμοποιούμε τις selfies για διάφορους σκοπούς, κοινωνικούς και επαγγελματικούς. Σύμφωνα με έρευνα του 2018, το 82% των ενηλίκων στις ΗΠΑ κάτω των 34 ετών είχε δημοσιεύσει τουλάχιστον μία selfie στα κοινωνικά μέσα. Μέχρι την παύση των δημόσιων συναθροίσεων λόγω πανδημίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια ολόκληρη βιομηχανία ήταν αφιερωμένη στη δημιουργία εκδηλώσεων selfie!

Δεδομένης αυτής της τεράστιας απήχησης και δημοτικότητας, ειδικά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, το φαινόμενο τράβηξε την προσοχή των επιστημόνων. Όπως έχουν δείξει πρόσφατες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης μίας πρόσφατης στη οποία ήμουν επικεφαλής, ο τρόπος λήψης selfie – και οι διαφορετικές γωνίες της κάμερας που επιλέγουμε – ποικίλλει ανάλογα με το τι σκοπεύουμε να επιτύχουμε.

Το αριστερό προφίλ

Από το 1970 γνωρίζουμε ότι στην ιστορία του πορτρέτου του δυτικού πολιτισμού οι καλλιτέχνες είχαν μια προτίμηση στο αριστερό προφίλ των μοντέλων τους, και ειδικά των γυναικών.

Η αριστερή πλευρά του προσώπου μας ελέγχεται από το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο για την έκφραση των συναισθημάτων μας.

Έρευνα του 2017 έδειξε ότι όταν οι άνθρωποι βγάζουν selfie συνηθίζουν να στρίβουν το κινητό τους, έτσι ώστε να φαίνεται το αριστερό τους μάγουλο.

Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν και συνήθειες στον τρόπο που τοποθετούμε το κινητό κάθετα για να βγάλουμε selfie.

Σύμφωνα με άλλη έρευνα του 2017 σχετικά με τις selfie που ανεβάζουμε στο Tinder, όταν ψάχνουν σύντροφο οι γυναίκες βγάζουν φωτογραφίες το πρόσωπό τους από ψηλά ενώ οι άντρες από χαμηλά

Οι διαφορές αυτές δημιουργούν διαφορετικά αποτελέσματα. Γιατί όμως; Και πως συνδέονται με τον τρόπο και την πλατφόρμα στην οποία δημοσιεύονται;

Εκφραστικότητα του προσώπου

Οι περισσότεροι οδηγοί για το πώς να βγάλετε καλή selfie δίνουν έμφαση στο να φωτογραφίζεις το πρόσωπό σου από μια συγκεκριμένη γωνία και πάνω, αφού έτσι δείχνεις καλύτερα.

Η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται και από έρευνα για τις selfie του Tinder στην οποία οι μελετητές ανακάλυψαν ότι το να βγάζουν selfie από χαμηλά οι άντρες ήταν εν μέρει μια προσπάθεια, ώστε να φαίνονται πιο ψηλοί και άρα πιο αρρενωποί. Από την άλλη οι γυναίκες που προτιμούν τις λήψεις από ψηλά πέτυχαν το ακριβώς αντίθετο. Να φαίνονται δηλαδή πιο λεπτές, πιο νέες και πιο θηλυκές.

Οι μελετητές ανακάλυψαν ότι οι άντρες προτιμούν να βγάζουν selfie από χαμηλά, ώστε να φαίνονται πιο ψηλοί και άρα πιο αρρενωποί, ενώ οι γυναίκες προτιμούν τις λήψεις από ψηλά για να φαίνονται πιο νέες και πιο θηλυκές.

Επίσης, η έρευνα εξέτασε τα πρώιμα trends των selfie και πώς αυτά είχαν να κάνουν με τις γωνίες λήψεις και το να στήνεις το πρόσωπό σου με τρόπο, ώστε να φαίνεται πιο αδύνατο και πιο εύθραυστο. Δηλαδή πιο ελκυστικό.

Σε μια προσπάθεια να εξηγήσουν οι επιστήμονες γιατί ένας ζωγράφος ιστορικών πορτρέτων μπορεί να προτιμούσε το αριστερό προφίλ του μοντέλου ερεύνησαν διάφορα πιθανά σενάρια.

Μπορεί να ήταν το ότι ο καλλιτέχνης ήταν αριστερόχειρας, το πού καθόταν το μοντέλο ή αν υπήρχε όντως κάποια διαφορά ανάμεσα στα δύο προφίλ. Με άλλα λόγια μπορεί ένα αριστερό προφίλ να αποτυπωθεί καλύτερα από ένα δεξί;

Τα δεδομένα που είχαν στα χέρια τους οι μελετητές δεν οδήγησαν κάπου, με εξαίρεση ίσως την πιθανότητα να προτιμούσαν οι καλλιτέχνες πράγματι το αριστερό προφίλ οπτικά. Ίσως απλά οι άνθρωποι το θεωρούν πιο ελκυστικό από το δεξί.

Στις selfie τόσο οι δεξιόχειρες όσο και οι αριστερόχειρες έδειξαν να προτιμούν το αριστερό προφίλ οπότε σε αυτή την περίπτωση δεν είναι θέμα του τι είναι πιο βολικό. Αντίθετα αυτό μας δείχνει ότι ενστικτωδώς οι περισσότεροι το προτιμάμε.

Πρόσφατα δεδομένα δίνουν έναν πιο σαφή λόγο για αυτό. Η αριστερή πλευρά του προσώπου μας ελέγχεται από το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο για την έκφραση των συναισθημάτων μας. Έτσι λοιπόν το αριστερό προφίλ μας είναι πιο εκφραστικό.

Οι μελετητές ανακάλυψαν επίσης ότι συνήθως θεωρούμε τους εαυτούς μας πιο ελκυστικούς και γοητευτικούς στις selfie παρά στις φωτογραφίες που μας βγάζουν οι άλλοι.

Ο βαθμός εκφραστικότητας μας εξαρτάται από το τι θέλουμε να δείξουμε και από την πλατφόρμα που χρησιμοποιούμε. Δείχνοντας το αριστερό μας προφίλ ή βγάζοντας τον εαυτό μας φωτογραφία από ψηλά δείχνουμε πιο εκφραστικοί. Από την άλλη το να φωτογραφιζόμαστε με το πρόσωπο ευθεία μπροστά δείχνει ένα πιο ουδέτερο λουκ.

Συμπεριφορά χώρου

Όταν βγάζουμε μια selfie, επιλέγοντας το πώς ποζάρουμε ή σε ποιον περιβάλλοντα χώρο το κάνουμε, είναι ένας τρόπος να εκπέμπουμε κοινωνικά και συναισθηματικά «σινιάλα» σε όσους βλέπουν τη φωτογραφία. Τα σινιάλα αυτά είναι ανάλογα με τα μη λεκτικά σινιάλα που στέλνουμε με τις εκφράσεις του προσώπου μας.

Ο καθένας μας ελέγχει το πώς στέκεται και το πώς εκφράζεται, ακόμα και το πόσο κοντά η μακριά θα καθίσει σε κάποιον, ώστε να του δείξει ότι τον αγνοεί ή ότι θέλει να τον προσεγγίσει. Αυτό λέγεται συμπεριφορά του χώρου.

Στις selfie έχουμε μόνο τον χώρο της φωτογραφίας για να παίξουμε. Αλλά κι αυτό είναι ένα είδος συμπεριφοράς χώρου. Το πού κοιτάζουμε, αν υπάρχει συμμετρία, τα μεγέθη των αντικειμένων στο κάδρο.

Όλα τα παραπάνω, τα οποία καθορίζονται μέσω της απόστασής μας από τον φακό και τη γωνία λήψης, συμβάλλουν στο να επικοινωνήσει ο φωτογραφιζόμενος τα συναισθήματα και τις προθέσεις του.

Αυτό ταιριάζει με τον τρόπο που οι selfie πλέον θεωρούνται ως ένα μέσο που μας αποκαλύπτει πράγματα για τον εαυτό μας. Δεν είναι απλώς το πώς παρουσιαζόμαστε στους άλλους αλλά είναι και ένα μέσο που προσφέρει προσωπικές πληροφορίες στους άλλους.

Φυσικά οι selfie έχουν μεγάλες διαφορές με τα πορτρέτα, αφού οι πρώτες έχουν να κάνουν με το γενικότερο πλαίσιο και την αλληλεπίδραση. Με άλλα λόγια, οι selfie δημοσιεύονται ως μέρος μιας συζήτησης.