Μήλο, μύθοι και παραμύθια
Η μηλιά και τα μήλα εδώ και χιλιετίες «πρωταγωνιστούν» στους μύθους και στα παραμύθια των ανθρώπων και μάλιστα με ρόλο καθοριστικό! Τι λέτε για μία βόλτα στους κήπους με τις μηλιές για να αφουγκραστούμε τα μυστικά των μύθων; Όπως φαίνεται, είναι όλα μυστικά του έρωτα και του θανάτου, όπως ακριβώς τα μήλα είναι γλυκά και ξινά – και σε εξαιρετικές περιπτώσεις, άκρως δηλητηριώδη, σαν τον άνθρωπο…
Από τη Μαρία Καλοπουλου
Το μήλο υπάρχει σε πολλούς μύθους, θρύλους (Μήλο της έριδος στην Ιλιάδα, Μήλα Εσπερίδων, το βιβλικό μήλο της Εύας, το χρυσό μήλο της Κασσιανής).
Είναι σύμβολο της αιώνιας νεότητας. Της απαγορευμένης γνώσης. Της επιθυμίας. Και του πειρασμού. Ειδικά το κόκκινο μήλο, συμβολίζει το σεξ και τον έρωτα. Στα λατινικά το μήλο (malum) σημαίνει κακό.
Το μήλο στη ”Χιονάτη” είναι κάτι κοινό ανάμεσα στη μητριά και την κόρη, και συμβολίζει τις ώριμες σεξουαλικές επιθυμίες. Όταν η Χιονάτη καταναλώνει το μήλο, αμέσως επέρχεται το τέλος της αθωότητάς της.
Το μήλο-σύμβολο
Τα μήλα, δεν χρειάζονται συστάσεις: κόκκινα, χρυσαφένια, ξινόμηλα, φιρίκια κι ένα σωρό άλλα (υπάρχουν πάνω από 7000 καλλιεργούμενα είδη).
Πιθανολογείται πως οι μηλιές είναι το παλαιότερο είδος δέντρου που γνώρισε συστηματική καλλιέργεια και γνωρίζουμε πως ήταν ανάμεσα στις κύριες καλλιέργειες των Σουμερίων (2300 π.Χ.). Μάλλον αναμενόμενο, καθότι οι άγριες μηλιές φύονται σχεδόν παντού στον κόσμο δίχως φοβερή προσπάθεια. Αυτός είναι πιθανώς και ο λόγος της τόσο ευρείας παρουσίας τους στο παραμύθι και τον μύθο.
Το μήλο “ήρθε” στον κόσμο με τους πρωτόπλαστους, που παρά τη θεϊκή εντολή, το έφαγαν για να αποκτήσουν τη γνώση. Στη σκανδιναβική μυθολογία, το μήλο είναι σύμβολο αιώνιας νιότης και ομορφιάς, ενώ στον παράδεισο της μυθολογίας των Kελτών, τα μήλα είναι οι καρποί της λήθης ή της αναγέννησης.
Για τους Πυθαγόρειους, συμβόλιζε το απόκρυφο και το κλειδί κάθε γνώσης καλής ή κακής. Η Ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη από αναφορές στα μήλα. Τα «μήλα των Εσπερίδων» λεγόταν ότι εξασφάλιζαν νιότη και αθανασία, τα μήλα που ανακάλυψε ο Μέγας Αλέξανδρος αποτέλεσαν σύμβολα μακροζωίας.
Στην ελληνική μυθολογία, τα μήλα είχαν τη γεύση μελιού και θεωρούνταν ότι θεράπευαν όλες τις ασθένειες, ενώ στην αμερικάνικη παραδοσιακή ιατρική, το μήλο χαρακτηρίζεται ως ο ″βασιλιάς των φρούτων″.
Μήλο: Ο καρπός της Αφροδίτης
Ο Μήλος από τη Δήλο πήγε στην Κύπρο όπου γνώρισε τον Άδωνη, τον τοπικό βασιλιά με τον οποίο δημιούργησε μια ισχυρή φιλία. Ο βασιλιάς του έδωσε για σύζυγο μια συγγενή του, την Πελία, η οποία ήταν πιστή στη λατρεία της Αφροδίτης. Οι δύο νέοι ερωτεύονται παράφορα και ο καρπός της ένωσής τους ήταν ένα όμορφο αγόρι που το έταξαν στη θεά Αφροδίτη και στο ιερό της. Το παιδί πήρε το όνομα του πατέρα.
Όταν ο Άδωνης πέθανε αρκετά νωρίς, ο Μήλος έπαθε κατάθλιψη και κρεμάστηκε από ένα δέντρο το οποίο από τότε πήρε το όνομά του δηλαδή μηλέα ή μηλιά. Η Πελία, βαθιά απελπισμένη, κρεμάστηκε από απόγνωση στο ίδιο δέντρο. Η Αφροδίτη συγκινημένη από τον έρωτα του ζευγαριού, αποφάσισε να διατηρήσει τη μνήμη τους.
Έτσι μεταμόρφωσε την Πελία σε περιστέρι, που έγινε το ιερό πτηνό της και τον Μήλο σε καρπό, το γνωστό μήλο, σύμβολο της θεάς. Το παιδί του ζευγαριού ο Μήλος ο Νεότερος, ο οποίος ήταν υπό την προστασία της θεάς, στάλθηκε στον τόπο καταγωγής του, τη Δήλο. Όταν μεγάλωσε, αποίκησε το νησί, που πήρε το όνομά του, τη Μήλο. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η ύπαρξη του αγάλματος της Αφροδίτης της Μήλου.
Τα μήλα του Ηρακλή
Οι δοκιμασίες του Ηρακλή είναι οι δώδεκα Άθλοι, στους οποίους τον υπέβαλε ο Ευρυσθέας. Ο τελευταίος άθλος ήταν να πάρει τα τρία χρυσά μήλα που βρίσκονταν στον κήπο των Εσπερίδων. Οι Εσπερίδες, Αίγλη, Εσπερία, Ερυθεία, κόρες της Νύχτας κατοικούσαν σε ένα νησί πέρα από τον Άτλαντα στο δυτικό άκρο της Γης.
Στο νησί υπήρχε ένας πολύ όμορφος κήπος γεμάτος από χρυσούς καρπούς που τους είχε χαρίσει η θεά Γη και τους φύλαγε ένας δράκος με εκατό κεφάλια, ο οποίος δεν κοιμόταν ποτέ. Προκειμένου να πάρει τα 3 μήλα ο Ηρακλής έπεισε τον Άτλαντα να πάει να του τα φέρει, ενώ ο ίδιος προσφέρθηκε εν τω μεταξύ, να τον αντικαταστήσει και να σηκώσει το βάρος του ουρανού πάνω στην πλάτη του.
Ο Άτλαντας αφού εκτέλεσε την αποστολή, δεν ήθελε πλέον να ξαναπάρει τη θέση του και να σηκώσει το βάρος του ουρανού. Ο Ηρακλής όμως τα κατάφερε με πονηριά και αφού πήρε τα μήλα τα πήγε στον Ευρυσθέα, ο οποίος τα χάρισε στον Ήρωα και αυτός με τη σειρά του, τα χάρισε στην προστάτιδά του την Αθηνά Παλλάδα – θεά της σωφροσύνης και της γνώσης.
Τα μήλα ως θεϊκός καρπός και σύμβολα της αγάπης, της ερωτικής έλξης και της γονιμότητας απαντώνται σε πάμπολλες περιπτώσεις, είτε αφηγηματικά, είτε ως μεταφορές
Ο μύθος του μήλου της Έριδας
Κατά τη διάρκεια του γάμου του Πηλέα με τη Θέτιδας, η Έριδα -θεά της διαμάχης- ενώ έτρωγαν πέταξε, το χρυσό μήλο το οποίο έπρεπε να το πάρει η πιο όμορφη από τις θεές. Ξέσπασε τότε μία φιλονικία, μεταξύ της Ήρας, της Αθηνάς και της Αφροδίτης.
Με εντολή του Δία οι τρεις θεές πήγαν στο βουνό Ίδη, (τον Ψηλορείτη), όπου έβοσκε τα κοπάδια του ο Πάρις για να τις κρίνει. Στον τυχαίο δικαστή, η Ήρα υποσχέθηκε δύναμη και πλούτη, ενώ η Αθηνά φήμη και σοφία. Αντίθετα, η Αφροδίτη του πρόσφερε την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου την Ελένη γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαου.
Ο Πάρις έδωσε τα μήλο στην Αφροδίτη και έφυγε γρήγορα για τη Σπάρτη, Εκεί, αφού τον φιλοξένησε ο Μενέλαος απήγαγε τη γυναίκα του την Ελένη και τη πήρε μαζί του στην Τροία. Η θεά Αθηνά στέλνει την οργή της και την αγανάκτησή της, μέσα από μία σειρά γεγονότων που κατέληξαν στον Τρωικό πόλεμο. Έτσι άναψε η σπίθα εκείνης της φωτιάς, ο πόλεμος και η καταστροφή της Τροίας.
Ο μύθος της Αταλάντης
Η ερωτική δύναμη των μήλων φαίνεται με συμβολικό τρόπο και στον μύθο της Αταλάντης, παρθένας και κυνηγού. Εκείνη αρνείτο κατηγορηματικά να χάσει την αγνότητά της επειδή κανείς δεν μπορούσε να της παραβγεί στο τρέξιμο -αυτός ήταν ο όρος προς τον πατέρα της για να παντρευτεί.
Όμως οδηγήθηκε στον γάμο, γιατί μπήκε στον πειρασμό να μαζέψει τα χρυσά μήλα της Αφροδίτης που της τα πέταξε με δόλο ο μέλλων σύζυγός της, ο Ιππομένης, προκειμένου να την προσπεράσει.
Τα μήλα των παραμυθιών
Είναι προφανές πως, με τόσους συμβολισμούς και τόσο ευρεία παρουσία σε μερικές από τις πιο διαδεδομένες μυθολογίες του κόσμου, οι μηλιές και τα μήλα έκαναν το πέρασμα στη λαϊκή παράδοση και το παραμύθι: όπως το διαβόητο μήλο της Χιονάτης.
Τα χρυσά μήλα παίζουν κεντρικό ρόλο σε διάφορα παραμύθια, από τη ρωσική εκδοχή στο «Ο Τσαρέβιτς Ιβάν, το Πουλί της Φωτιάς και ο Γκρίζος Λύκος», όπου όλα ξεκινάνε με την «κλοπή» των χρυσών μήλων από το εκάστοτε μυθικό πτηνό, οπότε και ξεκινά η αναζήτησή του από το στερνοπαίδι που παραφύλαξε για να το δει.
Μία ιστορία που απαντάται, με διάφορες παραλλαγές, μεταξύ άλλων στη Ρωσία, στη Ευρώπη ευρύτερα, στη Σερβία, τη Βουλγαρία, ακόμα και στην Αφρική.
Το μήλο της Χιονάτης
Το μήλο του παιδικού παραμυθιού από την ιστορία της Χιονάτης: το ερωτικό ζήτημα, η ομορφότερη γυναίκα, η Χιονάτη, και το δηλητηριώδες μήλο που θα την καταδικάσει σε αιώνιο ύπνο. Όμως το ερωτικό φιλί και ο άδολος έρωτας θα φέρει την Ανάσταση.
Η κακιά βασίλισσα με την μορφή αγρότισσας, πήγε στην καλύβα και προσέφερε την κόκκινη πλευρά του μήλου στη Χιονάτη, τρώγοντας η ίδια την λευκή. Πριν βάλει μια μπουκιά στο στόμα της, η πριγκίπισσα έπεσε κάτω νεκρή.
Οι νάνοι, μην μπορώντας να την συνεφέρουν, την θρήνησαν για τρία μερόνυχτα και έπειτα, επειδή παρέμενε όμορφη, την έκλεισαν σε ένα γυάλινο φέρετρο και σκάλισαν με χρυσά γράμματα το όνομα και την καταγωγή της βασιλοπούλας.
Τα χρόνια πέρασαν και ένα βασιλόπουλο που έφθασε στα βουνά, είδε την όμορφη κόρη πλέον να κείτεται στο φέρετρο. Τότε, εκείνος ζήτησε και οι νάνοι του έδωσαν το φέρετρο να το πάρει στο παλάτι του. Στη διαδρομή, ένας από τους στρατιώτες που κουβαλούσαν την κόρη σκόνταψε και το φέρετρο τραντάχτηκε, με αποτέλεσμα το κομμάτι του μήλου να ξεκολλήσει από τον λαιμό της Χιονάτης και εκείνη να ζωντανέψει. Έτσι, αφού της εξήγησαν τι είχε γίνει, το βασιλόπουλο την πήρε μαζί του και την παντρεύτηκε.
