Ο υπαρξιακός πανικός στο «Don’t Look Up» είναι πραγματικός!

«Ως ψυχοθεραπεύτρια, έχω παρατηρήσει την ψυχολογική επίδραση των υπαρξιακών απειλών», γράφει η συγγραφέας του άρθρου. Το «Don‘t Look Up» βρίσκει τον τρόπο να μιλήσει για αυτό το σοβαρό θέμα. Ανάμεσα στη σάτιρα και την πραγματικότητα στηλιτεύει την αδιαφορία όλων, αναδεικνύοντας την αγχώδη διαταραχή, δηλαδή την καταστολή των συναισθημάτων μας όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε. Από τη σκοπιά της κλιματικής ψυχολογίας, αυτή είναι μια ιστορία αμυντικών μηχανισμών κι ας δούμε τι μαθαίνουμε για αυτή την κατάσταση του κόσμου και αν υπάρχει ελπίδα.  

Απόδοση: Μαρία Καλοπούλου

Στη νέα ταινία του Άνταμ ΜακΚέι “Don’t Look Up”, υπάρχει μια αξιοσημείωτη σκηνή που διαδραματίζεται στα γυρίσματα της εκπομπής «Good Morning America» ​​που μοιάζει με ένα εκτός τόπου και χρόνου τοκ σόου. Οι παρουσιαστές που μοιάζουν σαν «ομιλούσες κεφαλές» βρίσκονται σε εντελώς άλλη διάσταση… παρά το γεγονός ότι ένας κομήτης που θα εξαφανίσει τη Γη πρόκειται να χτυπήσει σε έξι μήνες.

Οι καλεσμένοι τους, η υποψήφια διδάκτορας αστρονομίας Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) και ο καθηγητής της, Dr. Mindy (Leonardo DiCaprio) προσπαθούν απεγνωσμένα να εξηγήσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Η Κέιτ Ντιμπιάσκι, τρομοκρατημένη από τους αστεϊσμούς των παρουσιαστών, διακόπτει και ουρλιάζει απευθείας στην κάμερα: «Όλοι σίγουρα θα πεθάνουμε 100%»!

Μετά το ξέφρενο ξέσπασμά της, η Κέιτ απολύεται σύντομα: Οι οικοδεσπότες της εκπομπής αστειεύονται ότι χρειάζεται «εκπαίδευση στα Μέσα ενημέρωσης». Ο Dr. Mindy προσπαθεί να ελαφρύνει την κατάσταση λέγοντας «ίσως έπρεπε να της είχα δώσει αυτό το επιπλέον Xanax». Ο κόσμος στρουθοκαμηλίζει, αποφεύγοντας να δώσει προσοχή στην τρομοκρατημένη επιστημονική κοινότητα.

Οι κριτικοί λατρεύουν το πώς το “Don’t Look Up” – μια ανάλαφρα καλυμμένη σάτιρα της κλιματικής κρίσης – αποτυγχάνει να αποδώσει σαν κωμωδία. Αλλά βρήκα αυτή τη δυσοίωνη πολιτιστική κριτική μάλλον κατάλληλη.

Ως ψυχοθεραπεύτρια, θεραπευτής τέχνης και μέλος της Επιτροπής της Climate Psychology Alliance North America, βλέπω την ταινία ως έναν συναρπαστικό Δούρειο Ίππο – ένα μέσο διαφώτισης των μαζών σχετικά με την κλιματική ψυχολογία μέσω της ψυχαγωγίας.

Αλλά πέρα ​​από αυτό, υπάρχει κάτι ψυχολογικά πολύ ταιριαστό στην ταινία – στις αντιδράσεις των χαρακτήρων στην κρίση που επισπεύδεται από τον κομήτη και στην αντίδραση του φανταστικού κοινού της εκπομπής στην επικείμενη απειλή εξαφάνισης του κόσμου.

Η αγχώδης αποφυγή – μια αντανακλαστική καταστολή των συναισθημάτων – είναι ένας τρόπος με τον οποίο προστατεύουμε τον εαυτό μας από το να αντιμετωπίσουμε σκληρές αλήθειες.

Η αγχώδης αποφυγή και πώς εκφράζεται

Το να γελάς με τα κουτσομπολιά των διασημοτήτων αντί να σκέφτεσαι τον επικείμενο θάνατο, όπως κάνει το κοινό στο «Don’t Look Up», είναι ακριβώς αυτό που θα περίμενε κανείς σε αυτή την κατάσταση.

Τα άτομα με αγχώδη αποφυγή μπορεί να καταπνίξουν οτιδήποτε αλλάζει την πραγματικότητα που προτιμούν.

Η απόρριψη ή η επιλογή να απομακρυνθούμε από την κλιματική έκτακτη ανάγκη και να επικεντρωθούμε σε άλλα πράγματα, είναι μια άλλη μορφή αποφυγής.

Το έχω δει να συμβαίνει από πρώτο χέρι. Κατά τη διάρκεια των μεγάλων πυρκαγιών στην Καλιφόρνια πριν από αρκετά χρόνια, όταν ο ουρανός ήταν θαμπός και ο αέρας που αναπνέαμε πνιγόταν από καπνό, ομίχλη και σωματίδια, κάθισα στην καρέκλα του γραφείου μου προετοιμαζόμενη να συναντηθώ με πελάτες.

Η εικόνα «αποκάλυψης» έξω από το παράθυρο έκανε το στομάχι μου να σφίγγεται, αλλά ήμουν αποφασισμένη να μην αφήσω τίποτα να μπει στην αίθουσα θεραπείας. Διαχωρίστηκα από τα συναισθήματά μου όσο καλύτερα μπορούσα.

Εκτός από ένα απροσδόκητο σχόλιο για την ταλαιπωρία του καπνού, ένας πελάτης ανέφερε ότι οι πυρκαγιές κατέστρεφαν την Πολιτεία μας – κάτι τόσο φανερό αφού ο ίδιος ο αέρας στο δωμάτιο μύριζε σαν ξινή φωτιά.

Σίγουρα, οι πελάτες μου είχαν κάποια συναισθήματα όπως κι εγώ, και τους επηρέαζαν σε διάφορα επίπεδα. Αλλά ακόμη και στη θεραπεία, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να εκφράσουν τα συναισθήματα περί του κλίματος που κρύβονται βαθιά στο ασυνείδητο.

Αυτές τις μέρες, δεν διαχωρίζω πλέον την κλιματική κρίση στις θεραπευτικές συνεδρίες όπως έκανα κάποτε. Οι συνάδελφοί μου και εγώ μαθαίνουμε να δίνουμε το παράδειγμα με την ελπίδα να προωθήσουμε μια πιο υγιή απόκριση δέσμευσης στον απειλούμενο «περισσότερο από τον ανθρώπινο κόσμο» μας.

Θα πω ότι γενικά, ως θεραπεύτρια με επίγνωση της κρίσης του κλίματος, υπάρχει μια εκκωφαντική σιωπή για το θέμα της κλιματικής αλλαγής μεταξύ των ενηλίκων στην αίθουσα θεραπείας. Αν κάποιος θίξει το θέμα της κλιματικής αλλαγής, 8 στις 10 φορές είναι έφηβος.

Ενώ έχουν έρθει σε επαφή μαζί μου πελάτες που ξεκινούν θεραπεία με το άγχος του κλίματος ως κύριο θέμα τους, οι περισσότεροι έρχονται για άλλους λόγους: μεταβάσεις ζωής, οικογένεια, εργασία ή σχολείο, σχέσεις ή πανδημικό στρες.

Τελικά, υπάρχει συζήτηση γύρω από το σοβαρό αυτό θέμα;

Ωστόσο, το θέμα της κλιματικής αλλαγής φαίνεται να επηρεάζει την ψυχική μας υγεία συλλογικά σε βαθύ επίπεδο.

Περισσότεροι από τα 2/3 των Αμερικανών (67%) είναι κάπως ή εξαιρετικά ανήσυχοι για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μια διεθνής μελέτη του 2021 σε νέους ηλικίας 16-25 ετών δείχνει ότι το 84% ανησυχεί τουλάχιστον μέτρια για την κλιματική αλλαγή.

Πόσο συχνά όμως έρχεται το θέμα στις συζητήσεις μας; Ανάμεσα σε φίλους και γείτονες; Και, αν ναι, πόσο διαρκεί η συζήτηση; Και μπορεί ταινίες όπως το “Don’t Look Up” να βοηθήσουν στην ευαισθητοποίηση;

Σε κοντινές κοινότητες που επηρεάζονται άμεσα από τις πυρκαγιές, όπως η κομητεία Sonoma, οι συνάδελφοί μου περιθάλπουν πολλούς περισσότερους πελάτες για ζητήματα ψυχικής υγείας που σχετίζονται με το κλίμα: PTSD, άγχος, κατάθλιψη, τραύμα.

Αν παραμένουμε απορροφημένοι στις καθημερινές μικρολεπτομέρειες, αρνούμενοι να αναγνωρίσουμε αυτό που είναι πραγματικό, η προοπτική μας είναι ζοφερή.

Κι όμως, μόλις 40 μίλια μακριά, στην περιοχή του Κόλπου, υπάρχει μια νοοτροπία “εκτός οπτικής γωνίας, εκτός νου”. Αν οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να το σκεφτούν, τότε δεν θα το κάνουν. Σε κάποιο βαθμό μπορεί να κάνουν μεμονωμένες επιλογές που πιστεύουν ότι τους απαλλάσσουν από αυτή την ευθύνη (π.χ. οδήγηση ηλεκτρικού οχήματος) – ένα είδος προσωπικής πράσινης… απενοχοποίησης.

Αντί να δούμε ποια είναι τα μέσα για να σώσουμε τον πλανήτη από έναν κομήτη (ή μια αύξηση της θερμοκρασίας 1,5 βαθμού Κελσίου), κάνουμε Tweet και δημοσιεύουμε και κάνουμε Like και Troll στη λήθη του κυβερνοχώρου.

Όχι μόνο είμαστε οι υπεύθυνοι της κλιματικής αλλαγής σε αυτόν τον πλανήτη, αλλά είμαστε επίσης ο χειρότερος εχθρός μας όταν πρόκειται να κάνουμε οτιδήποτε γι’ αυτό.

Η κουλτούρα της αδιαφορίας… μέχρι θανάτου

Αυτή η τάση να αποσπάμε την προσοχή μας μέχρι θανάτου είναι κάτι που η σάτιρα του ΜακΚέι στηλιτεύει απολύτως. Το «Don’t Look Up» είναι ένας έξυπνος πολιτιστικός καθρέφτης που προκαλεί τη σωματική αντίδραση στρες, την οποία πολλοί προσπαθούν να αποφύγουν (δάκρυα, μουδιάσματα, γρήγορος καρδιακός παλμός, φόβος). Αυτός ο τύπος συναισθηματικής διαταραχής είναι κρίσιμος εάν νοιαζόμαστε για το μέλλον αυτού του κόσμου.

Η Βρετανίδα ψυχαναλύτρια και συγγραφέας Sally Weintrobe υποστηρίζει ότι η «εξαιρετικότητα» είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για την κλιματική κρίση.

Μια εξαιρετικά νεοφιλελεύθερη νοοτροπία «νίκησε» στη δεκαετία του 1980, ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να δουν τον εαυτό τους με εξιδανικευμένους αξιακούς όρους, δικαιώνοντάς τους τόσο πρακτικά όσο και ηθικά.

Ως αποτέλεσμα, άνθισε μια κουλτούρα αδιαφορίας και απληστίας, οι βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων και η στεγαστική κρίση του 2008 δεν είναι παρά δύο παραδείγματα.

Πράγματι, καθώς τα γεγονότα της ταινίας εξελίσσονται, υπάρχει τόσο μια αηδία για τον κόσμο που δημιουργήσαμε, όσο και ένα «ροκανιστικό» αίσθημα ευθύνης. Η ταινία ρίχνει το δόλωμα και εξελίσσεται από κωμωδία σε δράμα, αλλά αυτό ακριβώς είναι το νόημα.

Όταν η επικοινωνία για το κλίμα είναι πολύ επιστημονική, υπερβολικά ανησυχητική, πολύ αφηρημένη ή πολύ εκλεπτυσμένη, οι άνθρωποι δεν παρακολουθούν.

Ο ΜακΚέι προσεγγίζει ένα τμήμα του πληθυσμού που σκέφτεται: Είμαι ελαφρώς τρομοκρατημένος γι’ αυτό, αλλά δεν το έχω παραδεχτεί πλήρως στον εαυτό μου ή σε άλλους και προτιμώ να το υποβαθμίσω και να σκεφτώ άλλα πράγματα.

Από τη σκοπιά της κλιματικής ψυχολογίας, αυτή είναι μια ιστορία αμυντικών μηχανισμών:

• Υπάρχει η αποκήρυξη από την Πρόεδρο Ορλεάν (Μέριλ Στριπ) για το θέμα της επικείμενης σύγκρουσης του κομήτη με τη Γη.
• Υπάρχει ο Peter Isherwell (Mark Rylance, που παίζει ένα αμάλγαμα ληστή της τεχνολογίας- και βαρόνου του χρήματος), του οποίου η μαγική σκέψη και ο οπορτουνισμός αποκαλύπτονται ως ανόητη άρνηση.
• Έπειτα, υπάρχει το ίδιο το κοινό, το οποίο απεικονίζεται ως αποσπασμένο, πολωμένο και εύκολα χειραγωγούμενο.

Αυτά δεν είναι παρά ένα δείγμα της ψυχολογικής πολυπλοκότητας που αντιμετωπίζουμε στην πραγματική ζωή, όταν προσπαθούμε να συζητήσουμε υπαρξιακές κρίσεις, όπως η κλιματική αλλαγή.

Πράγματι, αν και είναι οδυνηρό να σκεφτόμαστε οικολογικές κρίσεις που απειλούν όλο τον πολιτισμό, είναι απαραίτητο να υποκινήσουμε την πολιτική δράση και να μας εμποδίσουμε να σκοτώσουμε τον πλανήτη και τους εαυτούς μας.

Η δημιουργία ταινιών, η αφήγηση, η τέχνη και η μουσική είναι ισχυρές μορφές δημιουργικής έκφρασης που μας προσκαλούν και μας υπενθυμίζουν να κοιτάξουμε ψηλά!

Αν και η ταινία προσφέρει μια χρήσιμη (αν και σκοτεινή) κριτική της αμερικανικής κουλτούρας, μόλις και μετά βίας αναγνωρίζει αυτό που γνωρίζουμε ότι ισχύει για την ανθρωπότητα σε σκοτεινούς καιρούς.

Οι άνθρωποι αντιστέκονται και επιμένουν, ενώνονται και δυναμώνουν και επιβάλλουν θετικές αλλαγές. Το έχουμε ξαναδεί – από το κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων μέχρι την Αντίσταση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή  το απαρτχάιντ. Κι έτσι είναι πολύ πιθανό να πυροδοτηθεί ένα παγκόσμιο κίνημα για το κλίμα.

Η μεγαλύτερη ελπίδα μας είναι πολύπλευρη: Παγκόσμια πολιτική αποφασιστικότητα, ένα νέο μοντέλο αναγέννησης και ένα αφοσιωμένο κοινωνικό κίνημα.

Η ελπίδα βρίσκεται στη δύναμη της συλλογικότητας, των περισσότερων φωνών, της δράσης των πολιτών, που αναγκάζουν σε αλλαγή τους πολιτικούς, καπιταλιστικούς και βιομηχανικούς υπολογισμούς, μόνο τότε θα έρθει η «Μεγάλη στροφή», όπως την αποκαλεί η Joanna Macy.

https://missthinkup.com/