Οι τρεις κορυφαίες επιστημονικές εξηγήσεις για τις θεάσεις φαντασμάτων
Η πίστη ότι υπάρχουν φαντάσματα είναι αρκετά κοινή σε όλον τον πλανήτη. Μάλιστα, περίπου το 38% των ανθρώπων πιστεύει στα φαντάσματα, ενώ ένας παρόμοιος αριθμός έχει αναφέρει ότι έχει δει! Ποιες είναι όμως, οι κορυφαίες επιστημονικές και ψυχολογικές εξηγήσεις;
Επιμέλεια: Μαρία Καλοπούλου
Ο όρος «φάντασμα» αναφέρεται στην ιδέα ότι τα πνεύματα των νεκρών –ανθρώπων και ζώων– επηρεάζουν τον φυσικό κόσμο. Και η ιδέα ενός στοιχειώματος μπορεί συχνά να περιλαμβάνει οτιδήποτε, από μια αισθητή παρουσία, ή αντικείμενα που κινούνται, έως τη δραστηριότητα του πνεύματος.
Αλλά σε έναν κόσμο γεμάτο επιστήμη και λογική, αυτά τα «στοιχειώματα» μπορούν συχνά να συνοψιστούν σε μια πολύ απλή εξήγηση. Έτσι, ας δούμε τις τρεις κορυφαίες επιστημονικές και ψυχολογικές εξηγήσεις για τα φαντάσματα, τα πνεύματα, και όλα τα υπερφυσικά πράγματα – αν και πρέπει να σημειωθεί ότι πολλά σημαντικά ερωτήματα δεν έχουν ακόμη επιλυθεί…
1. Επειδή σας το είπα
Οι προσπάθειες να εξηγηθούν τα φαντάσματα, συχνά βασίζονται σε ψυχολογικούς παράγοντες – όπως η φήμη – έτσι ώστε αν λέγεται ότι ένα μέρος είναι στοιχειωμένο είναι πιο πιθανό να μας οδηγήσει να δούμε φαντάσματα.
Μία κλασική μελέτη έβαλε τους συμμετέχοντες να επισκεφθούν πέντε βασικούς τομείς ενός θεάτρου πριν συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο για να αξιολογήσουν τα συναισθήματα και τις αντιλήψεις τους.
Πριν από την περιοδεία στους χώρους, η μία ομάδα ενημερώθηκε ότι η τοποθεσία ήταν στοιχειωμένη, ενώ η άλλη ομάδα ενημερώθηκε ότι το κτίριο ήταν υπό ανακαίνιση.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι συμμετέχοντες που τους είπαν ότι το μέρος ήταν στοιχειωμένο, βίωσαν πιο έντονες εμπειρίες – παρόμοιες με εκείνες των παραφυσικών συμβάντων.
Η φήμη αυξάνει τις παραφυσικές αντιλήψεις –όπως φαίνεται στην έρευνα – ειδικά όταν η πρόταση είναι συνεπής με τις υπάρχουσες παραφυσικές πεποιθήσεις των ατόμων.
Αλλά η έρευνα σε πραγματικές συνθήκες έχει παράγει ασυνεπή αποτελέσματα. Μια μελέτη στο υποτιθέμενο στοιχειωμένο Hampton Court διαπίστωσε ότι η φήμη δεν είχε καμία επίδραση στις προσδοκίες των συμμετεχόντων να βιώσουν ασυνήθιστα φαινόμενα ή στην τάση τους να αποδίδουν ασυνήθιστα φαινόμενα σε φαντάσματα.
Επομένως, είναι σωστό να πούμε ότι τα αποτελέσματα της φήμης ποικίλλουν ανάλογα με τις πεποιθήσεις ενός ατόμου. Και φυσικά, οι πιστοί των παραφυσικών φαινομένων είναι επιρρεπείς στο να θεωρούν ότι βιώνουν υποτιθέμενα παραφυσικά φαινόμενα – ενώ οι σκεπτικιστές θα αρνηθούν την ύπαρξη τους.
2. Ηλεκτρομαγνητικά πεδία και τρομακτικοί ήχοι
Άλλες εξηγήσεις βασίζονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και οι υπέρηχοι. Ο Καναδός νευροεπιστήμονας Μάικλ Πέρσινγκερ έδειξε ότι η εφαρμογή ποικίλων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στους κροταφικούς λοβούς του εγκεφάλου θα μπορούσε να δημιουργήσει εμπειρίες που «στοιχειώνουν» – όπως η αντίληψη μιας παρουσίας, η αίσθηση της παρουσίας του Θεού ή η αίσθηση του αγγίγματος.
Και έχει παρατηρηθεί ότι οι περιοχές που συνδέονται περισσότερο με στοιχειώματα διαθέτουν ακανόνιστα μαγνητικά πεδία.
Ομοίως, ο υπέρηχος –ηχητική συχνότητα κάτω από το εύρος της ανθρώπινης ακοής– θεωρείται επίσης ότι μπορεί να εξηγήσει τέτοια φαινόμενα. Αρκετές μελέτες έχουν συνδέσει τον υπέρηχο και τις περίεργες αισθήσεις.
Σε ένα παράδειγμα, σύγχρονα κομμάτια ζωντανής μουσικής ήταν δεμένα με υπέρηχους και στη συνέχεια ζητήθηκε από το κοινό να περιγράψει τις αντιδράσεις του στη μουσική. Περισσότερο ασυνήθιστες εμπειρίες αναφέρθηκαν όταν υπήρχε υπόηχος – ρίγη στη σπονδυλική στήλη, αίσθημα νευρικότητας, κύματα φόβου και συναισθήματα ανησυχίας ή θλίψης.
3. Τοξικές παραισθήσεις
Οι «υπερφυσικές» αντιλήψεις μπορεί επίσης να προκύψουν από αντιδράσεις σε τοξικές ουσίες – όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, η φορμαλδεΰδη και τα φυτοφάρμακα. Προτάθηκε επίσης ότι οι μυκητιακές παραισθήσεις – που προκαλούνται από τοξική μούχλα – θα μπορούσαν να διεγείρουν τις αντιλήψεις που σχετίζονται με υπερφυσικές εμπειρίες.
Ο Shane Rogers και η ομάδα του από το Πανεπιστήμιο Clarkson στις ΗΠΑ παρατήρησαν ομοιότητες μεταξύ των παραφυσικών εμπειριών και των παραισθησιογόνων επιδράσεων από αποικίες μυκήτων. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί συχνά τα φαντάσματα εμφανίζονται σε παλαιότερα κτίρια με ανεπαρκή αερισμό και κακή ποιότητα αέρα.
Η ιδέα δεν είναι νέα και οι ειδικοί έχουν αναφέρει στο παρελθόν παρόμοια επίδραση που σχετίζεται με παλιά βιβλία. Ισχυρίζονται ότι η απλή έκθεση σε τοξικές μούχλες μπορεί να προκαλέσει σημαντικά ψυχικά ή νευρολογικά συμπτώματα, τα οποία δημιουργούν αντιλήψεις παρόμοιες με αυτές που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια παραφυσικών εμπειριών.
