Ποια είναι τα 6 βασικά συναισθήματα; Οι τύποι και πώς επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι συναισθημάτων που επηρεάζουν το πώς συμπεριφερόμαστε στην καθημερινότητά μας. Μάλιστα, κάποιες φορές νιώθουμε ότι ένα συγκεκριμένο συναίσθημα μας κυριεύει και μεταβάλλει άμεσα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Ποια είναι λοιπόν τα 6 βασικά συναισθήματα που νιώθουμε συνήθως και πώς εξηγούνται; Η επιστήμη έχει τις απαντήσεις!

Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Βασικά συναισθήματα

Τη δεκαετία του ‘70 ο ψυχολόγος Πολ Έκμαν αναγνώρισε 6 βασικά συναισθήματα που πίστευε ότι βιώνουν όλοι οι άνθρωποι παγκοσμίως, ανεξαρτήτως κουλτούρας. Αυτά είναι: η ευτυχία, η λύπη, η αποστροφή, ο φόβος, η έκπληξη και ο θυμός.

Ας τα δούμε αναλυτικά.

Ευτυχία

Από όλα τα συναισθήματα η χαρά είναι συνήθως αυτή την οποία αποζητούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Η χαρά ορίζεται ως μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που περιλαμβάνει το αίσθημα της ικανοποίησης, της χαράς, της ευγνωμοσύνης, της ευχαρίστησης και της ευημερίας.

Η ευτυχία συνήθως εκδηλώνεται με τους παρακάτω τρόπους:

• Εκφράσεις προσώπου, όπως το χαμόγελο
• Γλώσσα του σώματος, όπως μια χαλαρή στάση
• Τόνος φωνής, συνήθως ανεβαστικός και ευχάριστος

Αν και η ευτυχία είναι ένα βασικό ανθρώπινο συναίσθημα, τα πράγματα που τη δημιουργούν στον καθένα εξαρτώνται κατά πολύ από την κουλτούρα του. Για παράδειγμα, η σύγχρονη κουλτούρα δίνει έμφαση στο ότι η ευτυχία έρχεται μέσα από την αγορά ενός σπιτιού ή μιας καλοπληρωμένης δουλειάς.

Όμως, το τι πραγματικά κάνει κάποιον ευτυχισμένο είναι αρκετά πιο περίπλοκο και μοναδικό για τον καθένα. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να συνδέουν την ευτυχία με την υγεία και, σύμφωνα με έρευνες η ευτυχία παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχική και σωματική υγεία.

Η ευτυχία συνδέεται με διάφορες καταστάσεις όπως η μακροζωία και η ικανοποίηση μέσα σε μια σχέση. Παρομοίως, η απουσία ευτυχίας συνδέεται με προβλήματα υγείας. Το στρες, το άγχος, η κατάθλιψη και η μοναξιά για παράδειγμα είναι καταστάσεις συνδεδεμένες με το ασθενές ανοσοποιητικό, φλεγμονές και μειωμένο προσδόκιμο ζωής.

Λύπη

H λύπη χαρακτηρίζεται από απογοήτευση, θλίψη, απόγνωση και αδιαφορία.

Όπως και τα υπόλοιπα συναισθήματα, έτσι και η θλίψη είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι βιώνουν περιστασιακά στη ζωή τους. Σε κάποιες περιπτώσεις το συναίσθημα της θλίψης μπορεί να διαρκέσει για μεγάλες χρονικές περιόδους, ή ακόμα και να μετατραπέι σε κατάθλιψη.

Η θλίψη εκφράζεται με διάφορους τρόπους όπως:

• Κλάμα
• Πεσμένη διάθεση
• Λήθαργος
• Ησυχία
• Απομάκρυνση

Ο τύπος και η ένταση της θλίψης ποικίλει ανάλογα με την αιτία και το πώς την αντιμετωπίζει ο καθένας. Η θλίψη συχνά μας οδηγεί στο να αναπτύξουμε συμπεριφορές όπως το να αποφεύγουμε τους άλλους ή να βυθιζόμαστε σε αρνητικές σκέψεις.

Φόβος

Ο φόβος είναι ένα ισχυρό συναίσθημα που που παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβίωση. Όταν αντιμετωπίζουμε κάποιον κίνδυνο και νιώθουμε φόβο, βιώνουμε τη λεγόμενη αντίδραση πάλης ή φυγής. Οι μυς μας σφίγγονται, οι παλμοί της καρδιάς αυξάνονται, ιδρώνουμε και το μυαλό μας κρατάει το σώμα σε επιφυλακή είτε για να τρέξει μακριά από τον κίνδυνο είτε να μείνει και να παλέψει.

Ο φόβος εκδηλώνεται με τρόπους όπως οι παρακάτω:

• Εκφράσεις προσώπου, όπως το διάπλατο άνοιγμα των ματιών
• Γλώσσα του σώματος, όπως προσπάθειες να κρυφτούμε ή να ξεφύγουμε
• Ψυχολογικές αντιδράσεις, όπως η γρήγορη αναπνοή και το καρδιοχτύπι

Φυσικά δεν βιώνουν όλοι οι άνθρωποι τον φόβο με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι φοβούνται πιο εύκολα και κάποιοι πιο δύσκολα. Ο φόφος είναι μια συναισθηματική αντίδραση απέναντι σε έναν άμεσο κίνδυνο. Μπορούμε επίσης να αναπτύξουμε παρόμοιες αντιδράσεις σε αναμενόμενες απειλές ή ακόμα και στη σκέψη ενός πιθανού κινδύνου, κάτι που συνήθως ονομάζουμε άγχος.

Από την άλλη, υπάρχουν και άνθρωποι που αποζητούν τον φόβο, μέσα από εμπειρίες όπως τα extreme sports. Η συχνή έκθεση στον φόβο μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να νιώθει σταδιακά λιγότερο αυτό το συναίσθημα αλλά και λιγότερο άγχος.

Απέχθεια

Ένα ακόμη βασικό συναίσθημα, η απέχθεια μπορεί να εκδηλωθεί με τρόπους όπως:

• Γλώσσα του σώματος, όπως η απομάκρυνση μας από ό,τι μας προκαλεί απέχθεια
• Αντιδράσεις όπως ο εμετός ή η αναγούλα
• Εκφράσεις του προσώπου, όπως το ζάρωμα της μύτης ή το στράβωμα του πάνω χείλους

Το αίσθημα της απέχθειας και της αποστροφής μπορεί να δημιουργηθεί με πολλά πράγματα, όπως μια δυσάρεστη γεύση ή μυρωδιά ή ένα δυσάρεστο θέαμα, αλλά και το αίμα, ο θάνατος ή η σήψη.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες εξελίχθηκε ως η αντίδραση του ανθρώπου σε τροφές που μπορεί να είναι επικίνδυνες ή θανατηφόρες.

Υπάρχει επίσης η ηθική αποστροφή που συμβαίνει όταν βλέπουμε κάποιον να κάνει κάτι που θεωρούμε ανήθικο ή κακό.

Θυμός

Ο θυμός είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από αισθήματα εχθρικότητας, εκνευρισμού ή τάση για προστριβές.

Όπως και ο φόβος, παίζει ρόλο στην αντίδραση πάλης ή φυγής. Όταν μια απειλή μας δημιουργεί θυμό, συνήθως προσπαθούμε να αποκρούσουμε τον κίνδυνο και να προστατεύσουμε τον εαυτό μας.

Ο θυμός εκφράζεται με τρόπους όπως οι παρακάτω:

• Εκφράσεις του προσώπου, όπως το συνοφρύωμα ή το άγριο βλέμμα
• Γλώσσα του σώματος όπως μια δυναμική στάση
• Τόνος φωνής δυνατός και έντονος
• Αντιδράσεις όπως ιδρώτας ή κοκκίνισμα
• Επιθετικές συμπεριφορές, όπως χτυπήματα, κλωτσιές και πέταγμα αντικειμένων

Αν και το θεωρούμε αρνητικό συναίσθημα, ο θυμός κάποιες φορές είναι χρήσιμος. Μπορεί για παράδειγμα να μας βοηθήσει να ξεκαθαρίσουμε τις ανάγκες μας σε μια σχέση ή να μας σπρώξει στο να αναλάβουμε δράση και να βρούμε λύσεις σε θέματα που μας απασχολούν.

Ο θυμός αποτελεί πρόβλημα όταν εντοπίζεται σε υπερβολικό βαθμό ή όταν εκφράζεται με μη υγιείς, επικίνδυνους τρόπους, αφού ο ανεξέλεγκτος θυμός μπορεί να μετατραπεί σε κακομεταχείρηση και βίαιες συμπεριφορές.

Το συναίσθημα αυτό μπορεί να έχει τόσο σωματικές όσο και ψυχικές επιπτώσεις. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις συνδέεται με καρδιακές νόσους και διαβήτη, αλλά και με επιβλαβείς συμπεριφορές όπως η επιθετική συμπεριφορά, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα.

Έκπληξη

Το συναίσθημα της έκπληξης συνήθως είναι σύντομο και δημιουργείται ως ανταπόκριση σε μια αναπάντεχη κατάσταση. Η έκπληξη μπορεί να είναι θετική, αρνητική ή και ουδέτερη.

Εκφράζεται με τρόπους όπως οι παρακάτω:

• Εκφράσεις του προσώπου, όπως το σήκωμα των φρυδιών, το άνοιγμα των ματιών και του στόματος
• Σωματικές αντιδράσεις όπως το αναπήδημα
• Λεκτικές αντιδράσεις, όπως οι φωνές και το ουρλιαχτό

Η έκπληξη είναι ένα ακόμη συναίσθημα που μπορεί να προκαλέσει την αντίδραση πάλης ή φυγής και επίσης μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη συμπεριφορά μας.

Σύμφωνα με έρευνες, τα αναπάντεχα γεγονότα που προκαλούν έκπληξη εντυπώνονται πιο εύκολα στη μνήμη μας, ενώ επίσης μαθαίνουμε πιο εύκολα μέσα από πληροφορίες που μας εκπλήσουν.

Άλλοι τύποι συναισθημάτων

Τα 6 βασικά συναισθήματα που περιέγραψε ο Πολ Έκμαν είναι απλώς ένα μέρος όλων των διαφορετικών συναισθημάτων που μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος. Ο Έκμαν αργότερα πρόσθεσε στη λίστα του και άλλα συναισθήματα που όμως δεν εκφράζονται απαραίτητα μέσω του προσώπου.

Κάποια από αυτά είναι:

• Διασκέδαση
• Ικανοποίηση
• Ευχαρίστηση
• Ντροπή
• Ενθουσιασμός
• Ενοχή
• Περηφάνια
• Ανακούφιση
• Περιφρόνηση

Άλλες θεωρίες περί συναισθημάτων

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στην ψυχολογία, η κατηγοροιοποίηση των συναισθημάτων δεν είναι κάτι με το οποίο συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες.

Αν και η θεωρία του Έκμαν είναι μία από τις πιο διάσημες, άλλοι θεωρητικοί έχουν καταθέσει τις δικές τους ιδέες σχετικά με το ποιά είναι τα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα.

Για παράδειγμα, κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν οτι τα βασικά συναισθήματα είναι μόνο δύο ή τρία. Άλλοι θεωρούν ότι τα συναισθήματα υπάρχουν μέσα μας με μια ιεράρχηση.

Τα πρωτεύοντα συναισθήματα όπως η αγάπη, ο θυμός και η λύπη μπορούν να χωριστούν σε δευτερεύοντα. Η αγάπη δηλαδή αποτελείται από δευτερεύοντα συναισθήματα, όπως η επιθυμία και η τρυφερότητα. Και τα δευτερεύοντα συναισθήματα με τη σειρά τους μπορούν να δημιουργήσουν τριτεύοντα συναισθήματα και ούτω καθεξής.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα υπάρχουν τουλάχιστον 27 διαφορετικά συναισθήματα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους. Αναλύοντας τις αντιδράσεις πάνω από 800 ανθρώπων σε πάνω από 2.000 βίντεο, οι ερευνητές έφτιαξαν έναν διαδραστικό χάρτη για να δείξουν πώς συμβαίνει αυτό.

Ανακάλυψαν οτι 27 ξεχωριστές διαστάσεις και όχι 6 χρειάστηκαν για να περιγράψουν τις αντιδράσεις των ανθρώπων σε κάθε βίντεο.

Τα συναισθήματα παίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, από το πώς επηράζουν τις σχέσεις μας μέχρι το πώς καθορίζουν τις αποφάσεις μας. Κατανοώντας τα μπορούμε να αποκτήσουμε μια καλύτερη κατανόηση του πώς τα εκφράζουμε και τι επίδραση έχουν στη συμπεριφορά μας.