Revenge porn: Τι σημαίνει η εκδικητική πορνογραφία και ποιες οι ψυχολογικές επιπτώσεις της;
Να άλλη μία ορολογία που μπήκε ξαφνικά στη ζωή μας. Με τον σάλο που έχει προκληθεί μόλις πριν λίγες ημέρες, αρχίσαμε να αναζητάμε τι σημαίνει ο όρος «revenge porn», ποιος μπορεί να είναι θύμα του ή ποιο είναι το προφίλ του θύτη αλλά και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην ψυχολογία. Ο Ψυχοδυναμικός Ψυχολόγος Γιώργο Παπαγεωργίου, Διευθυντής της εταιρείας Ψυχικής Φροντίδας απαντά σε 16 ερωτήσεις στη Φλώρα Κασσαβέτη.
Συνέντευξη: Φλώρα Κασσαβέτη
Τον εμπιστεύεσαι απόλυτα. Και επειδή είσαι ερωτευμένη μαζί του και επειδή έχει κερδίσει με όλους τους προφανείς τρόπους την εμπιστοσύνη σου. Και τι πιο φυσικό από το να του στείλεις μία φωτογραφία, στην οποία απεικονίζεσαι ιδιαίτερα ελκυστική, στο πλαίσιο της ερωτικής σας σύνδεσης. Η οποία όμως, προορίζεται για να μάτια του ΜΟΝΟ.
Ή τι πιο σύνηθες στην εποχή μας από το να «παίξετε» στις ιδιαίτερες στιγμές με τη βοήθεια της τεχνολογίας παράγοντας υλικό που έχετε συμφωνήσει ότι θα ανήκει στα απόκρυφά σας. Αναφαίρετο δικαίωμά σας! Σωστά;
Κι όμως, ο χειρότερός σου εφιάλτης μπορεί να πάρει σάρκα και οστά, αν εκείνος τελικά αποδειχθεί ο -χωρίς όρια – εκδικητικός τύπος, επειδή μια μέρα καβγαδίσατε ή θέλεις να τον εγκαταλείψεις ή απλά προχώρησες τελικά παρακάτω με κάποιον άλλον.
Θύμα revenge porn δεν μπορείς να πέσεις μόνο, αν είσαι μια επιπόλαια έφηβη, η οποία εμπιστεύτηκε πολύ εύκολα τον πιθανό θύτη. Οι λύκοι καραδοκούν στο σκοτεινό δάσος.
Ξέρεις όμως ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα πίσω από αυτό το φαινόμενο που θίγεται στις πιο πάνω σειρές και το οποίο είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου; Ότι θύμα revenge porn δεν μπορείς να πέσεις μόνον αν είσαι μια επιπόλαια έφηβη, η οποία εμπιστεύτηκε πολύ εύκολα τον πιθανό θύτη. Οι λύκοι καραδοκούν δεξιά κι αριστερά στο σκοτεινό δάσος, όποια κι αν είναι η ηλικία σου για αυτό να μου προσέχεις.
Με τον Ψυχοδυναμικό Ψυχολόγο Γιώργο Παπαγεωργίου, Διευθυντή της εταιρείας Ψυχικής Φροντίδας, μιλήσαμε αναλυτικά για αυτό το σκοτεινό θέμα που μπορεί να προκαλέσει απίστευτο πόνο και σοβαρές καταστροφές στη ζωή των θυμάτων. Και επειδή τη «σήμερον ημέρα» το να φτάσει προσωπικό υλικό σε λάθος χέρια είναι πολύ πιο εύκολο από όσο φαντάζεσαι, συνέχισε να διαβάζεις, γιατί το θέμα σε αφορά.
– Κύριε Παπαγεωργίου, πότε κάποιος ή κάποια γίνεται θύμα εκδικητικής πορνογραφίας;
– Είναι ένα φαινόμενο το οποίο από όσο διαβάζουμε έχει επικρατήσει με περιγραφές ως “εκδικητική πορνογραφία” (revenge porn). Πρέπει όμως να πούμε πως η κυριολεκτική ονομασία είναι “Μη-συναινετική πορνογραφία”, αφού πρόκειται για συγκεκριμένη πορνογραφία (είτε με φωτογραφίες είτε με ηχογραφήσεις είτε με βιντεοσκοπήσεις) χωρίς τη συναίνεση του προσώπου, όταν εκτίθεται δημοσίως.
– Να ξεκαθαρίσουμε όμως πρώτα πότε μιλάμε για revenge porn.
– Ναι, θεωρώ σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε πόσο ευρύς είναι ο ορισμός… Ως “μη συναινετική πορνογραφία” (nonconsensual porn) καταρχάς νοείται η βία που εξασκείται από σύντροφο για απεικονίσεις σε σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτό μάλιστα ορίζεται με τέτοιον τρόπο, διότι δεν είναι αυστηρά απαραίτητο να έχει υπάρξει ερωτική πράξη με τη μορφή διείσδυσης, αφού όλων των ειδών οι ερωτικές δραστηριότητες μπορεί να προκαλέσουν σοβαρότατες ψυχικές βλάβες και κοινωνική έκθεση στο θύμα, όταν εκτεθούν χωρίς την συγκατάθεσή του.
Αυτή η λεπτομερής διευκρίνιση στον ορισμό είναι απαραίτητη: Θυμηθείτε πριν περίπου 20 χρόνια τη φράση του Προέδρου Κλίντον: «δεν έχω κάνει σεξ με αυτήν τη γυναίκα». Φράση που από νομικής πλευράς κρίθηκε πως έστεκε σωστή, αν και επρόκειτο για ξεκάθαρο ψέμα στην ουσία του, αφού είχε επιβεβαιωθεί η σεξουαλική δραστηριότητα.
– Μη συναινετική ή εκδικητική πορνογραφία, όμως, δεν είναι μόνο αυτό; Έτσι δεν είναι;
– Ο σύγχρονος ορισμός είναι ως εξής: “Μη-συναινετική πορνογραφία” είναι η διανομή, δηλαδή δημοσίευση, υλικού (φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, βίντεο) οποιουδήποτε σεξουαλικού περιεχομένου, δηλαδή δραστηριότητας, χωρίς τη συναίνεση της εκτιθέμενης ή του εκτιθέμενου από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο.
Θύτης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε. Ξεκάθαρα είναι ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα και μάλιστα με ανοδική τάση, διότι η τεχνολογία βοηθά πολύ.
– Άρα, ο θύτης δεν είναι απαραίτητα μόνο κάποιος στον οποίο έχεις εμπιστευτεί π.χ. φωτογραφικό υλικό σεξουαλικού περιεχομένου. Μπορεί να είναι κάποιος που απέκτησε πρόσβαση στο υλικό αυτό παραβιάζοντας προσωπικούς λογαριασμούς.
– Έτσι είναι. Θύτης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε. Πρέπει να πούμε ότι είναι ξεκάθαρα ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα και μάλιστα με ανοδική τάση, διότι η τεχνολογία (με τα κινητά τηλέφωνα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τη δικτύωση) τα κάνει όλα πιο εύκολα να διανεμηθούν δημοσίως και άμεσα, όπως επίσης και σχετικά ανώνυμα για τον δράστη.
Είναι λοιπόν ένα μεγάλο πρόβλημα, ειδικά για τον προηγμένο τεχνολογικά κόσμο. Ενδεικτικά θα σας πω ότι μία έρευνα από έγκυρη αμερικανική εφημερίδα (Washington Post) ανέφερε πως το 4% του γενικού πληθυσμού, δηλαδή ο ένας στους 25 Αμερικανούς πολίτες, δηλώνει αυτό-αναφορά σε κίνδυνο τέτοιας έκθεσης (δηλαδή έχει απεικονισμένη σεξουαλική δραστηριότητα με έντονες πιθανότητες για μαζική διανομή).
Δεν γνωρίζω συγκεκριμένη μελέτη στην Ευρώπη, όμως δυστυχώς, θα στοιχημάτιζα πως μάλλον δεν είμαστε πολύ πίσω, αν δεν είμαστε μάλιστα και χειρότερα. Πρόκειται σαφέστατα για ένα πολύ σημαντικό και επικίνδυνο φαινόμενο που αφορά πάρα πολλούς ανθρώπους.
– Πόσο θύμα είναι τελικά το θύμα; Για πόσο σοβαρή κακοποίηση μιλάμε;
– Πρέπει να πούμε αυστηρά και ξεκάθαρα πως πρόκειται για μορφή σεξουαλικής κακοποίησης και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται, ασφαλώς από την ψυχολογική της πλευρά και ενδεχομένως κι από τη νομική της πλευρά, αν και αυτό παραμένει πάντα αρμοδιότητα των νόμων και των δικαστηρίων μας.
Τα ψυχολογικά αποτελέσματα τέτοιας κακοποίησης είναι απολύτως παρόμοια με τη μορφή ενός πραγματικού ΦΥΣΙΚΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ. Μάλιστα έρευνες δίνουν ισχυρές ενδείξεις πως ενδεχομένως είναι ακόμα χειρότερα σε βάθος χρόνου.
– Μπορείτε να μου περιγράψετε την ψυχολογική επιβάρυνση του ατόμου που γίνεται θύμα revenge porn;
– Τα ψυχολογικά αποτελέσματα τέτοιας κακοποίησης είναι απολύτως παρόμοια με τη μορφή ενός πραγματικού ΦΥΣΙΚΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ. Μάλιστα έρευνες δίνουν ισχυρές ενδείξεις πως ενδεχομένως είναι ακόμα χειρότερα σε βάθος χρόνου.
Οι έρευνες μάλιστα μάς αποκαλύπτουν ότι η ψυχική επούλωση της κακοποίησης σε ένα τραγικό γεγονός, όπως κάποιος βιασμός που τον διαπραγματεύεσαι ιδιαιτέρως με έναν ειδικό ψυχικής υγείας που σε υποστηρίζει, έχει καλύτερη έκβαση από μία κακοποίηση που παραμένει ανεξέλεγκτα δημοσιοποιημένη στο διαδίκτυο σε βάθος χρόνου.
– Κύριε Παπαγεωργίου, το revenge porn μπορεί να πάρει διαστάσεις εκβιασμού εις το διηνεκές. Το γνωρίζετε αυτό;
– Εγώ το γνωρίζω πολύ καλά. Κι έχω δει πάρα πολλά τέτοια περιστατικά. Το revenge porn δεν είναι μόνο θέμα νεαρών κοριτσιών που εκβιάζονται από εκδικητικούς συντρόφους. Θύμα εκβιασμού μπορεί να πέσει ακόμα και ένα πρόσωπο μεγαλύτερης ηλικίας, ένας οικογενειάρχης ή ένας επαγγελματίας που εκβιάζεται με δημοσιοποίηση στις επαγγελματικές του ή κοινωνικές του επαφές από υλικό που θεωρείται προσωπικό, με σοβαρές συνέπειες στην καριέρα του, στην οικογένεια του, στην αυτό-αξία του, στη ζωή του.
– Ναι, είναι τραγικό πόσο σοβαρές επιπτώσεις μπορεί να έχει στη ζωή του όλο αυτό.
– Μπορεί να γίνει ζημιά στην καριέρα του, μπορεί να γίνει ζημιά στην οικογένειά του και σίγουρα θα γίνει ζημιά στην ψυχολογία του.
– Περιγράψτε μου μερικά από τα συναισθήματα του θύματος;
– Έντονο άγχος, φόβος, μείωση της αυτό-αξίας του, αίσθημα ότι είναι ανήμπορο υποχείριο, αίσθηση ταπείνωσης, σκέψεις πως γελοιοποιήθηκε. Γενικά, κυριαρχεί ένα βαθύ αίσθημα ντροπής, αίσθηση εξευτελισμού και κυρίως ο φόβος ότι άμεσα περιθωριοποιείται από το κοινωνικό σύνολο…
Σε όλο αυτό να προσθέσουμε και το υπέρμετρο άγχος για τις ασαφείς επιπτώσεις που σκέφτεται το θύμα ότι μπορεί να υπάρξουν σε περιπτώσεις που ο εκβιασμός συνεχίζεται.
Τα συναισθήματα του θύματος: Έντονο άγχος, φόβος, αίσθημα ότι είναι ανήμπορο υποχείριο, αίσθηση ταπείνωσης, σκέψεις πως γελοιοποιήθηκε. Κυριαρχεί ένα βαθύ αίσθημα ντροπής, εξευτελισμού και κυρίως ο φόβος ότι άμεσα περιθωριοποιείται από το κοινωνικό σύνολο.
– Σαφέστατα πρόκειται για κακοποίηση (abuse), από μεριάς ψυχολόγων αυτό είναι ξεκάθαρο.
– Πάντως αυτού του είδους την “εκδικητική πορνογραφία”, τη μη- συναινετική όπως είπαμε, οφείλουμε να τη διαχωρίσουμε από την απλή συνήθη πορνογραφία, η οποία από μόνη της έχει πάψει να θεωρείται διαστροφή και που είναι βέβαια και πάρα πολύ διαδεδομένη, ειδικά στην κίνησή της στο διαδίκτυο.
Με την απλή λέξη “πορνογραφία” εννοούμε την παραγωγή και διανομή έντυπου ή ηλεκτρονικού οπτικοακουστικού υλικού το οποίο απεικονίζει οποιασδήποτε μορφής σεξουαλική δραστηριότητα.
Στην απλή πορνογραφία συνήθως υπάρχει συναίνεση όλων των εμπλεκομένων, μιλάμε δηλαδή για αμειβόμενους ηθοποιούς, μιλάμε για παραστάσεις, για συνειδητή δημοσίευση ιδιωτικών σεξουαλικών δραστηριοτήτων. Και ασφαλώς καλύπτεται από μία ανάλογη εμπορική δραστηριότητα όπου υπάρχουν εταιρείες διανομής, υπάρχουν εκθέσεις, υπάρχουν μέρη όπου διακινείται με κοινωνικούς κανόνες.
Το θέμα της Μη-συναινετικής πορνογραφίας ξεκινά από ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό: δεν γίνεται για εμπορικούς σκοπούς, σπανίως υπάρχει αμοιβή (η οποία σχεδόν πάντα αποδεικνύει αποδοχή), και γίνεται κυρίως για σκοπούς δημόσιας έκθεσης, δηλαδή εκδίκησης προς το θύμα.
Συχνότατα αποτελεί υλικό εκβιασμού, ο οποίος έχει προηγηθεί της δημοσίευσης και αυτό όχι μόνο είναι απαράδεκτο αλλά και νομικώς κολάσιμο. Για αυτό εξάλλου και ο δράστης σχεδόν πάντα προσπαθεί να διατηρήσει ανωνυμία.
– Υπάρχουν πάντως από ό,τι κατάλαβα δύο παράμετροι στο revenge porn: αυτό του outing (φανέρωση, “ξεμπρόστιασμα”) και η περίοδος του εκβιασμού
– Ή μπορεί να συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα, σε ένα αργό και βασανιστικό παιχνίδι του θύτη που χειρίζεται με αυτόν τον τρόπο το θύμα.
– Ας σταθούμε στο θέμα του εκβιασμού; Στην περίπτωση που το θύμα εκβιάζεται με outing (“ξεμπρόστιασμα”) από το θύτη.
– Κυρία Κασσαβέτη, είναι κάτι εξαιρετικά σοβαρό και επιβαρυντικό, που μπορεί να οδηγήσει σε πολύ σοβαρή ψυχική αποδιοργάνωση το άτομο που πέφτει θύμα εκβιασμού, ιδιαίτερα όταν απειλείται η καριέρα του, η οικογένειά του ή εκβιάζεται οικονομικά ή με οποιοδήποτε άλλο χειριστικό τρόπο.
– Να επανέλθουμε στο θύμα. Ποιο είναι το προφίλ του συνήθως;
– Το θύμα, συνήθως γυναίκα, που υπόκειται σε τέτοιου είδους αντιμετώπιση, είναι μία γυναίκα σαφέστατα σε σεξουαλική κακοποίηση. Και της αξίζει οπωσδήποτε ψυχολογική υποστήριξη, εφόσον την δεχτεί, αλλά και ξεκάθαρη τιμωρία του δράστη, ώστε να υπάρχει ένα αντικίνητρο για τέτοιες συμπεριφορές.
– Και ο θύτης είναι συνήθως άνδρας;
– Δεν θα είμαι τόσο απόλυτος σε αυτό. Θύτης μπορεί να είναι και μια άλλη γυναίκα. Μια εξοργισμένη π.χ. γυναίκα απέναντι σε κάποια που θεωρεί αντίζηλο. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος μπορεί να είναι ο θύτης.Το φύλο ή την ηλικία του, το επάγγελμά του ή το μορφωτικό του επίπεδο. Μπορεί να είναι υπεράνω υποψίας.
– Θέλετε να μου περιγράψετε την ψυχολογία του δράστη που εκβιάζει το θύμα;
– Τέτοιου είδους δραστηριοποίηση, τέτοιου είδους πράξη, βασίζεται ξεκάθαρα σε ένα ψυχοπαθητικό χαρακτηριστικό, δείχνει έναν προβληματικό χαρακτήρα δράστη και μας υποψιάζει απολύτως βάσιμα για συμπλεγματική χαρακτηρολογία. Πρόκειται δηλαδή για έναν έντονα κομπλεξικό άνθρωπο, ενώ δεν αποκλείεται και στη διάγνωσή του να περιλαμβάνονται και στοιχεία της Σκοτεινής Τριάδας (Dark Triad).
Ο δράστης δείχνει έναν προβληματικό, ψυχοπαθητικό χαρακτήρα, με χαρακτηριστικά ναρκισσισμού, ψυχοπάθειας και μακιαβελισμού. Με άλλα λόγια είναι ένα αδίστακτο πρόσωπο.
– Επειδή το επισημάνατε και θα ήθελα πολύ να αναφερθούμε αναλυτικά σε επόμενο θέμα μας, θα μου πείτε τα χαρακτηριστικά της ψυχοπαθολογίας των ατόμων Σκοτεινής Τριάδας;
– Ναρκισσισμός, Ψυχοπάθεια και Μακιαβελισμός. Το άτομο αυτό είναι με λίγα λόγια αδίστακτο.
– Κάποια συμπόνοια για τον δράστη πρέπει να έχουμε, κύριε Παπαγεωργίου; Εφόσον πρόκειται για άτομο ψυχικά διαταραγμένο στις περισσότερες περιπτώσεις;
– Τολμώ να προσθέσω πώς ο δράστης, όσο κοινωνικά αντιπαθής και να παραμένει, ομοίως πρέπει απαραίτητα να του προσφερθεί ψυχολογική υποστήριξη, διότι πρόκειται σαφέστατα για έναν όχι-ψυχικά υγιή άνθρωπο.
Αυτό, βεβαίως δεν σημαίνει πως θα του αναγνωρίσουμε νομικά ελαφρυντικά για την πράξη του. Σε ανθρώπους με αυξημένη ψυχοπαθητικότητα πρέπει να τονίσουμε πως δεν μετανιώνουν για αυτό που έκαναν αλλά μόνον για το ότι πιάστηκαν. Με άλλα λόγια, δυστυχώς νιώθουν άτυχοι αλλά όχι ενοχές.
