Στωικισμός: Η αρχαία φιλοσοφία που έγινε της μόδας, τα υπέρ και τα κατά
Ζούμε σε μια κοινωνία που έχει εμμονή με την προσωπική ανάπτυξη και την αυτοκυριαρχία. Αναζητώντας συνεχώς μια νέα τάση, η βιομηχανία αυτοβοήθειας έχει προσκολληθεί στον Στωικισμό ως την πιο πρόσφατη στρατηγική που θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε την αγωνία τής ανθρώπινης ύπαρξης. Αν και χρονολογείται από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Ζήνωνα τον Κιτιέα, ο Στωικισμός βιώνει μια αναγέννηση καθώς η αγορά αυτοβοήθειας πλημμυρίζει από βιβλία και podcast που σας διδάσκουν πώς να είστε πιο στωικοί στην καθημερινή σας ζωή. Τι χρειάζεται να γνωρίζετε;
Γράφει ο Δημήτριος Τσατίρης, M.D.
Ο Στωικισμός είναι φιλοσοφική σχολή των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. – περίπου 250 μ.Χ.), η οποία ιδρύθηκε στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα με κέντρο την Ποικίλη Στοά, από όπου και πήρε το όνομά της.
Τα κύρια σημεία της φιλοσοφίας των Στωικών
Κατά τους Στωικούς, η ανθρώπινη φύση είναι τμήμα της παγκόσμιας φύσης, η οποία καθοδηγείται και κυβερνάται από τον συμπαντικό νόμο της Λογικής. Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον, συγγενεύει όχι μόνο με τα άλλα ζώα αλλά και με τους θεούς και πέραν του ενστίκτου διαθέτει και ηθική αίσθηση.
Κύριο ζητούμενο του βίου είναι συνεπώς το να ζει κάποιος σύμφωνα με την φύση του, η οποία για τον άνθρωπο, μέσω της λογικότητάς του (στα λατινικά ratio), ωθεί προς την Αρετή, άρα το «κατά Φύσιν ζην» σημαίνει «κατ’ Αρετήν ζην». Η Αρετή είναι το μόνο αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία. Όλα τα υπόλοιπα πράγματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, στερούνται αξίας, είναι «αδιάφορα».
Σύμφωνα με τον Στωικισμό, καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν, το οποίο, ως λογικό και αγαθό, του μεταφέρει τις ιδιότητές του.
Με το να βλάπτει κανείς τους άλλους για το υποτιθέμενο ατομικό του συμφέρον, υπονομεύει κατ’ ουσίαν την ίδια του τη φύση. Ο στωικός δεν αρνείται τον κόσμο των θνητών πραγμάτων, ούτε όμως και εξαρτάται από αυτόν, απλώς ζει ατάραχα μέσα του.
Στον πυρήνα του, ο Στωικισμός είναι υπέρμαχος του να εστιάζεις στη σφαίρα ελέγχου σου και να αφήνεις οτιδήποτε άλλο. Τονίζει την ιδέα ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τα εξωτερικά γεγονότα, αλλά μόνο την ανταπόκρισή σας σε αυτά.
Επιφανειακά, ο στωικισμός είναι καλοπροαίρετος. Όχι μόνο μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν τα συναισθήματα, αλλά μπορούν επίσης να κάνουν πιο δύσκολη την πλοήγηση στους στρεσογόνους παράγοντες της ζωής.
Πόσες φορές έχετε αποφύγει να προβείτε σε ενέργειες για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος λόγω αισθήματος κούρασης; Μπορείτε να φανταστείτε πόσο πιο εύκολο θα ήταν να βάλετε όρια, αν δεν έπρεπε να αντιμετωπίσετε αισθήματα ενοχής και υποχρέωσης;
Το να βιώνεις ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων είναι προϋπόθεση για να ζήσεις μια πλήρη ζωή.
Η εστίαση στη σφαίρα ελέγχου σας έχει επίσης οφέλη. Μια τέτοια προσέγγιση ελαχιστοποιεί τον αντίκτυπο που έχουν τα εξωτερικά γεγονότα σε εσάς. Η εγκατάλειψη αυτής της σφαίρας είναι μια συνταγή για να νιώθετε αβοήθητοι και ανίσχυροι.
Πιθανά μειονεκτήματα
Παρά τα οφέλη του, ο Στωικισμός έχει πιθανά μειονεκτήματα. Δίνοντας έμφαση στη λογική σε βάρος των συναισθημάτων, αποτυγχάνει να εκτιμήσει τον ζωτικό ρόλο των συναισθημάτων στη λήψη αποφάσεων.
Η προσοχή στο πώς αισθάνεστε μπορεί να σας παρέχει πολύτιμα δεδομένα καθώς βιώνετε τη ζωή. Για παράδειγμα, ο θυμός είναι μια κατάλληλη συναισθηματική απάντηση στην αδικία και μια ένδειξη για να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας όταν κάποιος σας εκμεταλλεύεται. Ομοίως, το άγχος είναι ένα μήνυμα για να αναλάβουμε δράση μπροστά σε έναν πιθανό κίνδυνο.
Επιπλέον, ο στωικισμός αποτυγχάνει να εξετάσει τον αρνητικό αντίκτυπο της αγνόησης, της αποφυγής ή της καταστολής των συναισθημάτων. Σίγουρα, μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να σας προστατεύσει από την απογοήτευση της αποτυχίας ή της απόρριψης.
Ωστόσο, σας εμποδίζει επίσης να βιώσετε την αγαλλίαση της επιτυχίας ή την έκσταση του έρωτα. Το αντάλλαγμα για να αμβλύνετε τον πόνο όταν «πέφτετε» είναι να θυσιάσετε τη χαρά όταν «σηκώνεστε».
Επιπλέον, ο στωικισμός δεν προάγει την ανθρώπινη σύνδεση σε βαθύ συναισθηματικό επίπεδο. Ο καθένας έχει την ανάγκη να νιώσει ότι είναι ορατός και γίνεται κατανοητός.
Η ενσυναίσθηση, η οποία είναι η ικανότητα συναισθηματικής κατανόησης ενός άλλου ανθρώπου, είναι μια εμπειρία σύνδεσης και θεραπείας. Μπορείτε να φανταστείτε να πάτε σε έναν θεραπευτή για να θρηνήσετε την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή να επεξεργαστείτε μια δύσκολη εμπειρία του παρελθόντος, για να λάβετε μόνο συμβουλές που παρακάμπτουν τα συναισθήματά σας σχετικά με αυτά τα γεγονότα και καθορίζουν αποκλειστικά τη λήψη μέτρων για να προχωρήσετε;
Θα αισθανόσασταν ακυρωμένοι και σε απόρριψη, επειδή δεν σας δόθηκε ο χρόνος ή ο χώρος να εκφράσετε και να βιώσετε τα συναισθήματά σας. Η ικανότητα να είστε συντονισμένοι με τα συναισθήματά σας είναι απαραίτητη για να κατανοήσετε συναισθηματικά τι περνάει ένας άλλος άνθρωπος και να συνδεθείτε μαζί του.
Τέλος, ο στωικισμός υπερτονίζει πόσο έλεγχο έχετε στα συναισθήματά σας
Υπάρχουν βήματα που μπορείτε να κάνετε για να ρυθμίσετε τα συναισθήματά σας. Για παράδειγμα, είναι συνετό να δίνετε προσοχή στο μοτίβο σκέψης σας γιατί μπορεί να επηρεάσει το πώς αισθάνεστε.
Ωστόσο, τα συναισθήματά σας επηρεάζονται επίσης από παράγοντες που είναι πέρα από τον έλεγχό σας, όπως η έκθεση σε ανεπιθύμητα γεγονότα της παιδικής ηλικίας, οι υπενθυμίσεις παρελθόντος τραύματος, οι γενετικές προδιαθέσεις για ψυχικές ασθένειες, οι διακυμάνσεις του σακχάρου στο αίμα ή μια ασθένεια.
Η επισήμανση πιθανών μειονεκτημάτων δεν έχει σκοπό να υποστηρίξει ότι ο Στωικισμός δεν έχει θέση στο ταξίδι της προσωπικής σας ανάπτυξης.
Αντίθετα, η πρόθεση είναι να απωθήσουμε τη βιομηχανία αυτοβοήθειας που υιοθετεί τη μειωτική προσέγγιση ανεβάζοντας τον Στωικισμό σε ένα βάθρο και απορρίπτοντας τις σημαντικές συναισθηματικές απαντήσεις σε στρεσογόνους παράγοντες της πραγματικής ζωής.
Βιώνοντας συναισθήματα
Το να βιώνουμε ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων, συχνά ταυτόχρονα, είναι προϋπόθεση για να ζήσουμε μια πλήρη ζωή. Δεν μπορείτε να ζήσετε την ευτυχία του του έρωτα, χωρίς να γίνετε ευάλωτοι στη θλίψη που προκαλεί ένας πιθανός χωρισμός.
Δεν μπορείτε να αναπτυχθείτε εάν δεν βάλετε τον εαυτό σας σε άβολες καταστάσεις έξω από τη ζώνη άνεσής σας.
Μπορείτε να είστε χαρούμενοι που ένας αγαπητός συνάδελφος παραιτείται για μία καλύτερη θέση και να λυπάστε που δεν θα είναι πλέον μέρος της καθημερινότητάς σας. Τέτοιες συναισθηματικές εμπειρίες προσθέτουν βάθος και νόημα στο εγκόσμιο μοτίβο της καθημερινής μας ύπαρξης.
Το να βιώνετε συναισθήματα δεν είναι μια πρόσκληση να παραιτηθείτε από τη σφαίρα ελέγχου σας. Αντίθετα, μπορεί να βιώνετε συναισθήματα, όταν εμφανίζονται στρεσογόνοι παράγοντες, αναλαμβάνοντας όμως δράση για να ελαχιστοποιήσετε τον αντίκτυπό τους πάνω σας. Αυτές οι δύο πραγματικότητες δεν αλληλοαποκλείονται.
Μια πιο υγιής και χρήσιμη προσέγγιση είναι να ενσωματώσετε τις αρχές του Στωικισμού καθώς ξεκινάτε ένα μονοπάτι επίγνωσης και κυριαρχίας πάνω στα συναισθήματά σας.
Αφιερώστε λίγο χρόνο για να παρατηρήσετε τα συναισθήματά σας γιατί είναι πηγές πολύτιμων πληροφοριών. Μάθετε πώς να επεξεργάζεστε τα συναισθήματά σας για να μην γίνετε δέσμιοι αυτών. Κατακτήστε την ικανότητα να κάνετε τον συνήγορο του εαυτού σας εκφράζοντας πώς αισθάνεστε για μια κατάσταση.
Η καταστολή των συναισθημάτων σας μπορεί να μοιάζει με το μονοπάτι τής ελάχιστης αντίστασης. Με αυτή την προσέγγιση μπορεί να αποφύγετε προσωρινά τη δυσφορία ή τη σύγκρουση.
Ωστόσο, η καταστολή των συναισθημάτων μπορεί παραδόξως να εντείνει τις ανεπιθύμητες σκέψεις και τα συναισθήματα που προσπαθείτε να αποφύγετε. Μπορείτε να καταπιέσετε ή να αγνοήσετε τα συναισθήματά σας για πολύ καιρό, πριν επιστρέψουν παίρνοντας εκδίκηση, ανεξάρτητα από το πόσο ασπάζεστε τον Στωικισμό.
Ο Δημήτριος Τσατίρης, M.D., είναι ψυχίατρος με εξειδίκευση στον τομέα της διαχείρισης άγχους. Είναι Κλινικός Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Βορειοανατολικού Οχάιο.
Πηγή: Psychology Today
